روایت تاریخی

محزمه كندى نقل می‌كند كه منصور دوانيقى در ربذه منزل كرد و امام جعفر صادق علیه‌السلام هم در آنجا بود، گفت: چه كسى می‌تواند جلو مرا بگيرد تا اينكه جعفر را نكشم، به خدا سوگند! او را خواهم كشت. پس حضرت را خواند. امام علیه‌السلام بر او وارد شد و فرمود: اى امير! با من مدارا كن. به خدا سوگند! مصاحبت من با تو كم است.

منصور اجازه برگشت داد و به عيسى بن على گفت: دنبال او برو و بگو من نخواهم بود يا او؟ پس بيرون آمد و به او رسيد و پرسيد: اى ابو عبد اللَّه! امير مؤمنان می‌پرسد: من نخواهم بود؟ يا تو؟ حضرت فرمود: بلكه من‏

سید بن طاوس در مهج الدعوات می‌نویسد: محمّد بن عبد اللَّه اسكندرى گوید من از نديمان مخصوص منصور بودم و تنها اسرارش را به من می‌گفت روزى پيش منصور رفتم ديدم خيلى ناراحت و غمگين است و نفس‏هاى سرد مي كشد. گفتم اين ناراحتى از چيست يا اميرالمؤمنين گفت محمّد! تاكنون بيش از صد نفر از اولاد فاطمه را كشته ‏ام اما پيشواى آنها مانده.

گفتم رئيس آنها كيست؟ گفت جعفر بن محمّد. گفتم يا اميرالمؤمنين او مردى است كه عبادت فرسوده ‏اش كرده و متوجه پرستش خدا است كارى به سلطنت و رياست‏ ندارد. گفت من مى ‏دانم تو او را امام می‌دانى ولى چه كنم كه سلطنت نازا است و خويشاوندى بر نمی‌دارد من قسم خورده‏ ام كه امشب تا صبح از دست او آسوده شوم.

هارون بن خارجه نقل می‌كند كه: مردى از شيعيان، همسرش را به یکباره سه طلاقه کرده بود. از مطّلعين شيعه مسأله را پرسيد و آنان گفتند: اشكال ندارد. اما همسرش گفت: راضى نمی‌شوم مگر اينكه از امام صادق علیه‌السلام بپرسى. و اين هنگامى بود كه امام علیه‌السلام به دستور ابو العباس، خليفه عباسى، در منطقه ای بنام حيره در خانه ای محصور بود.

گويد: به حيره رفتم ولى نتوانستم با آن حضرت سخنى بگويم؛ چون خليفه ورود مردم به خدمت امام صادق علیه‌السلام را منع كرده بود. فكر می‌كردم كه چگونه او را ملاقات كنم تا اينكه مردى روستايى را ديدم كه لباس پشمى در بردارد و خيار می‌فروشد. گفتم: همه اين خيارها را به چند می‌فروشى؟

مرحوم کلینی می‌نویسد منصور ملعون به حسن بن زید والی مدینه نامه فرستاد که : خانۀ جعفر بن محمدعلیه السلام را آتش بزن، او نیز به درون خانه حضرت قطعه ای آتش انداخت و درب خانه و دالان آن آتش گرفت، امام صادقعلیه السلام بر روی آتش راه می‌رفت و با گام های خود آتش را خاموش می‌کرد و می‌فرمود: أَنَا ابْنُ أَعْرَاقِ الثَّرَى من فرزندی از تبار آسمانیان هستم أَنَا ابْنُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلِ اللَّه‏ من فرزند ابراهیم خلیل الرحمان هستم.

متن عربی روایت : بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنِ ابْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: وَجَّهَ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ إِلَى الْحَسَنِ بْنِ زَيْدٍ وَ هُوَ وَالِيهِ عَلَى‏ الْحَرَمَيْنِ‏ أَنْ‏ أَحْرِقْ‏ عَلَى جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ دَارَهُ فَأَلْقَى النَّارَ فِي دَارِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ فَأَخَذَتِ

بسیارى از محدّثین و مورّخین آورده اند، كه ربیع بن یونس از طرف منصور عبّاسى استاندار شهر مدینه بود؛ پسر ربیع كه فضل نام دارد حكایت كند: منصور خلیفه عبّاسى - در سال ۱۴۷- پس از مراسم حجّ وارد مدینه منوّره شد و به پدرم، ربیع گفت: هر چه زودتر جعفر بن محمّد علیه‌السلام احضار كن، می‌خواهم او را به قتل برسانم . حضرت را نزد منصور لعین بردند ؛ هنگامى كه حضرت بر منصور وارد شد، منصور با حالت تندى و درشتى با وى سخن گفت؛ و سپس حضرت را مورد خطاب و سرزنش قرار داد و اظهار داشت: دشمنان و مخالفین ما در عراق تو را به عنوان امام و رهبر خود برگزیده اند، خدا مرا هلاك كند اگر تو را نكشم و از بین نبرم .

در روايات معتبره ذکر شده است كه ابو العبّاس سفّاح ( اوّل خلیفۀ بنى عبّاس ) حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام را از مدينه به عراق طلبيد، و بعد از مشاهده معجزات بسيار و مكارم اخلاق از آن امام عالى ‏مقدار نتوانست اذيّتى به آن حضرت برساند و ایشان را به مدینه بازگرداند. بعد از مدتی  منصور دوانقى برادر ابو العبّاس سفّاح خلافت را غصب كرد و مطلع شد تعداد شيعيان آن حضرت بسیار زیاد و بیش از انتظار اوست، لذا منصور نیز امام علیه‌السلام را به عراق طلبيد و بیش از پنج مرتبه  ارادۀ  قتل آن امام مظلوم علیه‌السلام را نمود، و در هر مرتبه معجزۀ بزرگی مشاهده می‌کرد و به ناچار از تصمیم خود برگشته و امام به مدینه باز می‌گشت.  ابن بابويه و ابن شهر آشوب و ديگران روايت

اکثر مورخین سال ولادت امام صادق را ۸۳ هجری عنوان کرده‌اند و تنها محدث اربلی طبرسی و ابن صباغ سال ۸۰ را سال ولادت حضرت می‌دانند. طبرسی، تاج الموالید ص ۹۳، ابن صباغ، فصول المهمه ص ۲۰۸و ۲۱۶ محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۱۵۵، اما در مورد روز ولادت همگی متفق القولند که آن امام همام در روز جمعه یا به نقلی روز دوشنبه ۱۷ربیع الاول پای به عرصه گیتی نهادند. ( علامه طبرسی، اعلام الوری ج۱ ص ۵۱۴، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج۱  ص ۲۱۲، ‏ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۲۷۹، شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۱۱، رضی الدین حلّی، العدد القویه ص ۱۴۷، ابوعبدالله عاملی( شهید اول)، الدروس ص  ۱۵۴، طبرسی، تاج الموالید ص ۹۳، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج۴۷ ص ۱ ع، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۸۷۰، شیخ عباس قمی؛منتهی الآمال ص ۱۳۳۵ و فیض العلام  ص ۲۸۳)  البته بعضی از مورخین همچون مرحوم کلینی، شیخ مفید و طبری بدون اشاره به روز ولادت تنها به اعلام سال ۸۳ به عنوان سال ولادت ایشان بسنده کرده‌اند. مرحوم کلینی، الکافی ج ۱ ص ۴۷۲؛ شیخ مفید، الارشاد ج۲ ص ۲۷۱، طبری، دلائل الامامه ص ۲۴۵، اسم مبارك آن حضرت جعفر بود، و كنيت او ابو عبد اللَّه، و القاب آن حضرت: صابر و فاضل و طاهر و صادق بود، و مشهورترين لقب آن جناب صادق است.

تاریخ و علت شهادت امام صادق علیه‌السلام: در سال شهادت امام صادق علیه‌السلام اختلافی نیست اما در روز آن دو نقل متفاوت وجود دارد. الف) اکثر مورخان شهادت آن حضرت را در ماه شوال سال ۱۴۸هجری ذکر کرده‌اند اما متأسفانه هیچ کدام روز آن را تعیین نکرده‌اند. مرحوم کلینی، الکافی ج ۱ ص ۴۷۲، شیخ مفید، المقنعه ص ۴۷۳، شیخ مفید، الارشاد ج ۲ ص ۱۸۰، طبری، دلائل الامامة: ۲۴۶،  شیخ طوسی، التهذیب ج۶ ص ۷۸، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج۱ ص ۲۱۲، علامه طبرسی، اعلام الوری ج۱ ص ۵۱۴، مرحوم طبرسی، تاج الموالید ص ۹۴، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج ۴ ص ۲۸۰، محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۱۶۶، یوسف شامی، الدر النظیم ص ۶۴۳، الدروس ص ۱۵۴. در قرن چهاردهم برای اولین بار محدث کبیر حاج شیخ عباس قمی مستند به کتاب هم عصر خود بنام جنات الخلود روز ۲۵ شوال را روز شهادت امام ششم تعیین و اعلام کرده‌اند هرچند خود شیخ عباس قمی نیز علاوه بر ماه شوال گزارش دوم شهادت را در ماه رجب را هم نقل کرده اند. ( شیخ عباس قمی منتهی الآمال ص ۷۴۷؛ ملا هاشم خراسانی منتخب التواریخ ص ۴۰۷)

ب ) طبرسی، ابن شهرآشوب، شهید اول، فتال نیشابوری و علامه مجلسی در روایت دومی شهادت امام صادق علیه‌السلام را در روز دوشنبه پانزدهم ماه رجب سال ۱۴۸ اعلام کرده‌اند علامه طبرسی، اعلام الوری ج۱ ص۳۰۶، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج۱ ص ۷۶، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج ۴ ص ۲۸۰، ابوعبدالله عاملی( شهید اول)، الدروس ص  ۱۵۴، مرحوم طبرسی، تاج الموالید ص ۹۴، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج۴۷ ص ۱ و ۴، ، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۸۸۳، شیخ عباس قمی؛منتهی الآمال ص ۱۴۰۴ و فیض العلام ص ۳۹۲

سيّد ابن طاووس روایت كرده است كه روزى منصور در قصر خود در قبه خضراء (يعنى خانه سبز) نشسته بود و اين خانه را قبّه خضرا می‌گفتند. بعد از آن كه منصور محمّد و ابراهيم را در آن خانه كشت، آن خانه به قبّه حمراء (يعنى قبّه سرخ) مشهور شد و منصور روزى را به روز ذبح (يعنى روز كشتن) تعیین كرده بود كه در آن قبّه می‌نشست و در همان روز حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام را از مدينه به بغداد آورده بود. پس دائما تمام آن روز در آن قبّه نشست تا آن كه شب شد و چون پاسی از شب گذشت ربيع را طلبيد و به او گفت كه: در اين ساعت به نزد جعفر بن محمّد بن فاطمه برو، پس او را به نزد من بياور به همان حالت كه او را در آن حالت بيابى و او را مگذار كه چيزى را از آنچه بر اوست، تغيير دهد.