کاربری جاری : مهمان خوش آمدید
 
خانه :: کتاب


الأختصاص

موضوع : امام زمان (عج)
ناشر : كنگره شيخ مفيد
انتشارات : كنگره شيخ مفيد

موضوع و جایگاه کتاب‏ الإختصاص:‏

مؤلف کتاب ابوعبد الله، محمد بن محمد بن نعمان ملقب به شيخ مفيد؛ که از برجسته ترين علماى شيعه در قرن چهارم هجرى است (۳۳۶- ۴۱۳) مجموعه رواياتى از اهل بيت عصمت و طهارت را در آن كتاب جمع آوری نموده؛ رواياتى ارزشمند درباره تاريخ اسلام و معرفى چهرههاى برجسته آن و ارزش علم و دانش و مقام دانشمندان. كتاب الاختصاص براى دست‏يابى به بسيارى از روايات ناياب كه داراى مفاهيمى عالى و شگرف مى‏باشد كتابى بس ارزشمند و قابل توجه است.

كتاب‏هاى شيخ مفيد پيوسته مورد توجه علما و فقهاى شيعه قرار داشته و در بسيارى از منابع روايى بزرگ شيعه مانند بحارالانوار مورد استناد قرار گرفته است که كتاب الاختصاص نيز از این امر مستثنی نیست و از برجسته‏ترين كتاب‏هاى شيخ مفيد به شمار مى‏آيد و مورد توجه خاص علما و فقهاى شيعه قرار دارد.

انگيزه نگارش کتاب: شيخ مفيد در آغاز كتاب مى‏فرمايد: «من اين كتاب را با زحمات فراوان و مطالعات عميق در علوم مختلف روايى و چشمههاى گواراى احاديث اهل بيت عليهم السلام نگاشتم تا شخصيت‏هاى برجسته اسلام را معرفى و فضايل آنها را آشكار سازم و مقام علما و انديشمندان راستين و ارزش علم و دانش آنها را نمايان گردانم». كلمات و سخنان معصومين عليهم السلام از درجه‏اى بسيار عالى برخوردار بوده و بسيارى از مردم از درك معناى حقيقى آن محرومند. از اين جهت علما و دانشمندان بزرگ اسلامى كتاب‏هاى فراوانى در اين باره نگاشته‏اند تا پرده از روى مفاهيم سخنان اهل بيت عليهم السلام بردارند. از جمله اين بزرگان: شيخ ابوعلى احمدبن حسين بن احمد بن عمان از معاصرين شيخ صدوق است. وى كتابى نوشت به نام الاختصاص كه بعدها يكى از منابع اصلى كتاب اختصاص شيخ مفيد گشت. شيخ مفيد نيز به همين دليل نام كتاب خود را نيز «الاختصاص» نهاد.

عناوين کتاب‏

اين كتاب شامل موضوعاتى از قبيل:۱ - شرطة الخميس‏ ۲ - ستايش شهر قم‏ ۳ - سؤالات يهودى از پيامبر صلىاللهعليه وآله‏ ۴ - سخن امام موسى كاظم عليه السلام با هارون الرشيد ۵ - معرفى راويان شيعه در عصر ائمه عليهم السلام‏ ۶ - نامه محمد بن ابوبكر به معاويه‏ ۷ - سقيفه بنى ساعده‏ ۸ - معجزه حضرت على عليه السلام‏ ۹ - علامات ظهور امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف‏ ۱۰- فرق ميان نبى و رسول و محدث‏ و موضوعات فراوان و مفيد ديگر مى‏باشد.

نسخه‏هاى خطى‏ کتاب الأختصاص:

۱ - نسخه‏اى در كتابخانه آستان قدس رضوى‏. ۲ - نسخه‏اى در كتابخانه حاج شيخ حسن مصطفوى كه تاريخ نگارش آن ۱۳۰۷ هجرى و به خط شيخ محمد على مشهور به شالى است.

اين چاپ داراى شش فهرست است:

اين چاپ را استاد على اكبر غفارى تصحيح كرده و حاشيه و تعليقه زده است و استاد سيد محمود زرندى محرمى نيز فهرست آن را تنظيم نموده است. ۱- فهرست مطالب‏ ۲ - فهرست آيات‏ ۳ - فهرست اشعار ۴ - فهرست أعلام‏ ۵ - فهرست قبايل‏ ۶ - فهرست أماكن‏

جایگاه، شخصیت و زندگانی شيخ مفيد:

شيخ مفيد، محمد بن محمد بن نعمان، در سال ۳۳۶ هجرى در حوالى بغداد ديده به جهان گشود. شيخ مفيد از چهره هاى بسيار درخشان شيعه در جهان اسلام مى باشد.او هم متكلم است و هم فقيه. ابن نديم در فن دوم از مقاله پنجم «الفهرست‏» كه در باره متكلمان شيعه بحث مى كند، از او به عنوان «ابن المعلم» ياد كرده و او را ستايش مى ‏نمايد. كتاب معروف او در فقه نيز «المقنعة» است.

ابوي على جعفرى كه داماد مفيد بوده است، مى گويد: «مفيد شبها مختصرى مى خوابيد و بقيه شب را به نماز يا مطالعه يا تدريس يا تلاوت قرآن مجيد مى گذرانيد.»

شيخ مفيد از شاگردان ابن ابى عقيل است. وى در حومه بغداد ديده به جهان گشود و دانش هاى ابتدايى را در خانواده و زادگاه خويش به پايان برد. او در يك خانواده پرسابقه و اصيل در تشيع و از سلاله نيكان و پاكان به دنيا آمد. سراسر وجود خاندان او مالامال از عشق به اهل بيت رسالت‏ عليهم السلام بود. وى راهى بغداد گرديد و در آنجا از محضر اساتيد و دانشمندان كسب علم و دانش نمود تا در علم كلام، فقه و اصول سرآمد دانشمندان گرديد.

نظر علما و بزرگان دین در مورد شيخ مفيد : شيخ مفيد از ديدگاه دانشمندان شيعه و سنى داراى جايگاهى رفيع است كه به كلماتى از بزرگان اشاره مى ‏كنيم:

۱ - نجاشى، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شيخ مفيد در باره او مى گويد: «محمد بن محمد بن نعمان بن عبد السلام بن جابر بن نعمان بن سعيد بن جبير، شيخ و استاد ما است - كه رضوان خدا بر او باد - فضل او در فقه و حديث و ثقه بودن او مشهورتر از آن است كه توصيف شود. او تاليفات متعددى دارد.»

۲ - شيخ طوسى، شاگرد ارزنده مكتب او، در باره استاد در «فهرست‏» مى ‏نويسد: «محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متكلمان اماميه است. در عصر خويش رياست و مرجعيت شيعه به او منتهى گرديد. در فقه و كلام بر هر كس ديگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهنى دقيق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضرجواب بود او بيش از ۲۰۰ جلد كتاب كوچك و بزرگ دارد.»

۳ - ابن حجر عسقلانى نيز درباره او مى‏ گويد: «او بسيار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسيارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شيعيان حق دارد. پدرش در «واسط» زندگى مى كرد و به آموزگارى مى ‏پرداخت و در «عكبرى» كشته شد. گفته مى ‏شود كه عضد الدوله به ملاقات او مى شتافت و هنگام مريضى به عيادت او مى ‏رفت.»

۴ - عماد حنبلى، يكى ديگر از دانشمندان اهل سنت درباره او مى ‏گويد: «او بزرگى از بزرگان اماميه و رئيس بخش فقه و كلام و مباحثه مى ‏باشد. او با پيروان هر عقيده به مباحثه و مناظره مى ‏پرداخت. موقعيت شايان توجهى در تشكيلات دولت آل بويه داشت. او صدقه فراوان مى ‏داد. بسيار اهل خشوع و تهجد و اهل نماز و روزه و خوش ‏لباس بود.

اساتيد شیخ مفید : از جمله اساتيد او می توان به : ۱- ابن قولويه قمى‏ ۲ - شيخ صدوق‏ ۳ - ابن وليد قمى ۴ - ابو غالب زرارى ۵ - ابن جنيد اسكافى ۶ - ابو على صولى بصرى ۷ - ابو عبد الله صفوانى‏، اشاره نمود.

شاگردان شیخ مفید:‏ از جمله شاگردان او می توان به : ۱- سيد مرتضى علم الهدى ۲ - سيد رضى‏ ۳ - شيخ طوسى‏ ۴ - نجاشى ۵ - ابوالفتح كراجكى‏ ۶ - ابو يعلى جعفر بن سالار؛ اشاره نمود

تاليفات‏ شیخ مفید : بنا بر نقل شيخ طوسى، شاگرد برجسته شيخ مفيد، وى بالغ بر ۲۰۰ عنوان كتاب تأليف نموده است، از آن جمله کتب :۱ – المقنعة ۲ - الفرائض الشرعية  ۳ - أحكام النساء ۴ - الكلام في دلائل القرآن ۵ - وجوه إعجاز القرآن ۶ - النصرة في فضل القرآن ۷ - أوائل المقالات‏ ۸ - نقض فضيلة المعتزلة  ۹ - الإفصاح‏  ۱۰ - الإيضاح‏ ؛ اشاره کرد.

وفات‏ شیخ مفید : شيخ مفيد در ماه رمضان سال ۴۱۳ هجرى، پس از ۷۵ سال تلاش و خدمت ارزنده و تألیف بيش از ۲۰۰ جلد کتاب  در شهر بغداد درگذشت و مورد تجليل فراوان مردم و قدردانى علما و فضلا قرار گرفت.

شيخ طوسى، كه خود در تشييع جنازه او حضور داشته است، مى‏ گويد: روز وفات او از كثرت دوست و دشمن براى اداى نماز و گريستن بر او، همانند و نظير نداشته است. هشتاد هزار تن از شيعيان او را تشييع كردند و سيد مرتضى علم الهدى بر او نماز گزارد و در حرم مطهر امام جواد عليه السلام، پايين پاى آن حضرت، نزديك قبر استادش ابن قولويه، مدفون گرديد.

منبع : مجموعه سیرۀ معصومین