مناسبت‌ها، وقایع و اعمال ماه محرم

الف) وقایع و مناسبت های ماه محرم:

اول محرم :

ــ در روز اوّل مُحرّم درسال ۶۱ هـجری قمری امام حسینعلیه‌السلام به منزلی به نام قُطْقُطَانَیّه یا به روایتی منزل  قَصْرِ بَنِي مُقَاتِل رسیدند و در یکی از این دو منزل دیداری با عُبیدالله حُر جُعفی داشتند و از او دعوت کردند تا به ایشان بپوندند ولی عُبیدالله حُر جُعفی از یاری اما سرباز زد و بعدها پشیمان شد.( ابن اعثم کوفی؛ الفتوح ج ۵ ص ۷۴؛ طبری؛ تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۶۹؛ دینوری؛ الاَخبارالطِوال ص ۳۸۵؛خوارزمی؛ مَقْتَل الحسین ج ۱ ص ۳۲۷)

ــ حضرت زکریّا در چنین روزی با شنیدن مصائب امام حسینعلیه‌السلام یحیی را از خدا طلب کرد تا با فدا شدن یحیی در جوانی در داغ امام حسینعلیه‌السلام سهیم شود (أمالی شیخ صدوق؛ مجلس ۲۷ص ۱۲۴، شیخ مفید، مسار الشیعه ص ۴۳، شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۰۹،   شیخ طوسی، مصباح المتهجد ج ۲ ص۷۷۱، سیدبن طاوس، اقبال الاعمال ج ۲ ص ۵۵۴،) 

ــ آغاز محاصره پیامبر در شعب ابی طالب. (ابن سعد، الطبقات الکبری ج۱ ص ۱۶۳؛ تقویم شیعه ۱۴) 

ــ وفات حضرت ادریس نبیعلیه‌السلام . شیخ عباس قمی؛ فیض العلام ص ۱۹۱

ــ وفات محمّد حنفیّه فرزند حضرت علیعلیه‌السلام . شیخ عباس قمی؛ فیض العلام ص ۱۹۳

دوم محرم :

ــ ورود اهل بیت به کربلا  و منع ایشان از حرکت و بازگشت به مدینه: در دوّم مُحرّم وارد كربلا شدند و سؤال کردند: مَا اسْمُ هَذِهِ الْأَرْض‏؛ اسم اين سرزمين چيست؟ گفتندكربلا. حضرت تا نام كربلا را شنیدند، فرمودند: اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْكَرْبِ خدايا، من از اندوه و بلا به تو پناه مي‌‌برم. سپس ادامه دادند: هَذَا مَوْضِعُ كَرْبٍ وَ بَلَاءٍ؛ اينجا جايگاه اندوه و بلاست. انْزِلُوا هَاهُنَا مَحَطُّ رِحَالِنَا وَ مَسْفَكُ دِمَائِنَا سَيْفَه؛ پس فرود بياييد. به خدا قسم اينجا محلِّ اقامت ما و محلِّ ريختن خون ماست! وَ هاهُنَا مَحَلُّ قُبُورِنَا  و َهَاهُنَا واللهِ مَحَلُّ سَبیِ حَریمِنَا؛ اينجا محلِّ قبرهاي ماست؛ به خدا قسم اينجا حرمت ما را مي‌‌شكنند!  بِهَذَا حَدَّثَنِي جَدِّي رَسُولُ اللَّهِ؛ اين خبر را جدّم رسول الله به من فرموده است. ابن اعثم کوفی؛ الفُتـوح ج ۵ ص ۸۳؛ سید بن طاوس اللهوف ص ۶۸؛ ابن شهر آشوب مَناقِبِ آلِ ابیطالب ج ۴ ص ۹۷؛ محدث اربلی کَشف الغُمّه ج ۲ ص ۲۲۵، علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۴ ص ۳۸۲.

سوم محرم :

 ــ نوشتن سوّمین نامه امام حسینعلیه‌السلام برای کوفیان: سیّد الشهدا علیه‌السلام بعد از استقرار اهل بيت در كربلا نامه‌ای برای بزرگان کوفه  نوشتند و ضمن نصیحت و هدایت آنان؛ استقرارشان در زمین کربلا را به اطلاع مردم کوفه رساندند. ابن اعثم کوفی؛ الفُتـوح ج ۵ ص ۸۱؛ طبری؛ تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۰۳؛ خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۱ ص ۳۳۵و ۳۳۷، علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۴ ص ۳۸۲.

ــ ورود لشکر عمربن سعد به کربلا: در روز سوّم مُحرّم عُمَرِبْنِ سَعد با ۴ هزار نفر لشکر وارد كربلا شد و فرماندهی سپاه کوفه را به دست گرفت. ابن اعثم کوفی؛ الفُتـوح ج ۵ ص ۸۶؛ طبری؛ تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۱۰؛ شیخ مفید الارشاد ج ۲ ص ۱۲۴، خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۱ص ۳۴۱، طبرسی اعلام الوری ص ۳۳۳، فتال نیشابوری روضة الواعظین ص ۲۹۸، علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۴ ص ۳۸۴، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۱۸۹.

ــ  در چنین روزی کاروانیان عبوری حضرت یوسفعلیه‌السلام را که برادرانش در چاه انداخته بودند از چاه بیرون آوردند و به سمت مصر بردند. شیخ مفید، مسار الشیعه ص ۴۳، شیخ طوسی، مصباح المتهجد ج ۲ ص۷۷۱، شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۰۹، سیدبن طاوس، اقبال الاعمال ج ۲ ص ۵۵۴، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۹۵ ص ۳۳۵، شیخ عباس قمی؛ فیض العلام ص ۱۹۵

چهارم محرم :

ــ دعوت عمومی ابن‌زیاد در مسجد کوفه برای کشتن امام حسینعلیه‌السلام ابن زياد در روز چهارم مُحرّم سال ۶۱ هـجری قمری در مسجد کوفه به منبر رفت و مردم را برای جنگ با امام حسینعلیه‌السلام ترغیب کرد و از منبر پایین آمد و بذل و بخشش‌های فراوانی به مردم کرد. در ادامه این سیاست، او در بين روزهاي چهارم تا ششم مُحرّم سی هزار نفر به کربلا اعزام شدند. ابن اعثم کوفی؛ الفُتـوح ج ۵ ص ۲۲۶؛ خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۲ ص ۳۴۴، سید بن طاوس اللهوف ص ۷۵؛ محدث اربلی کَشف الغُمّه ج ۲ ص۱۸۱، ابن شهر آشوب مَناقِبِ آلِ ابیطالب ج ۴ ص ۹۰؛ فتال نیشابوری روضة الواعظین ص ۲۹۸، علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۴ ص ۳۸۶، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۱۹۱.

پنجم محرم :

ــ قطع ارتباط کوفه با کربلا: ابن‌زياد در پنجم مُحرّم درسال۶۱ هـجری قمری زَجرِبْنِ قِيس را با ۵۰۰ نفر مأمور كرد در بين راه كوفه و كربلا مستقر شده و از پيوستن مردم به امامعلیه‌السلام جلوگيري كنند و نگذارند هيچ كس به ياري امام برود. ابن اعثم کوفی؛ الفُتـوح ج ۵ ص ۹۰؛ علامه مجلسی بحار الأنوار ج ۴۴ ص ۳۸۶، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۱۹۲.

ــ  در چنین روزی به امر خداوند حضرت موسیعلیه‌السلام عصای خود را به رود نیل زد و رود شکافته شد و آن حضرت به همراه قوم بنی اسرائیل از رود گذشتند. شیخ مفید، مسار الشیعه ص ۴۳، شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۰۹،  شیخ طوسی، مصباح المتهجد ج ۲ ص۷۷۱،

ششم محرم :

ــ تجمع لشکر ۲۰۰۰۰ نفری عُمَرِبنِ سَعد درکربلا درسال ۶۱ هـجری قمری ابن اعثم کوفی؛ الفُتـوح ج ۵ ص ۲۲۶؛ خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۲ ص۳۴۴، سید بن طاوس اللهوف ص ۷۵؛ محدث اربلی کَشف الغُمّه ج ۲ ص ۱۸۱، ابن شهر آشوب مَناقِبِ آلِ ابیطالب ج ۴ ص ۹۰؛ فتال نیشابوری روضة الواعظین ص ۲۹۸، علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۴ ص ۳۸۶، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۱۹۱.

ــ کمک گرفتن حبیب بن مظاهر از قبیله بنی اسد درسال ۶۱ هـجری قمری ابن اعثم کوفی؛ الفُتـوح ج ۵ ص ۹۰؛ طبری؛ خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۱ ص۳۴۵، علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۴ ص ۳۸۶، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۱۹۲.

هفتم محرم :

ــ منع آب بر خیمه گاه امامعلیه‌السلام: د ر هفتم مُحرّم ابن‌زياد در نامه‌اي از عُمَرِبْنِ سَعد خواست كه بين امام و يارانشان با آب فرات حائل شده و به هيچ وجه اجازه ندهد قطره‌ای آب به اردوگاه امام برسد و عُمَربْنِ سَعد هم بی‌درنگ عَمْرُو بْنِ حَجَّاج را با ۵۰۰ نفر بر شریعه فرات مستقر كرد و به آن‌ها دستور داد نگذارند قطره‌اي آب به اردوگاه امام حسينعلیه‌السلام برسد. طبری؛ تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۱۲؛ شیخ مفید الارشاد ج۲ ص ۱۲۷، خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۱ ص ۳۴۶، طبرسی اعلام الوری ص ۳۳۲، فتال نیشابوری روضة الواعظین ص ۲۹۹، ابن شهر آشوب مَناقِبِ آلِ ابیطالب ج ۴ ص ۹۷؛ علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۴ ص ۳۸۸، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۱۹۱.

ــ ملاقات امامعلیه‌السلام با عمربن سعد: در شب هشتم مُحرّم امام به همراه ۲۰ نفر از ياران به سمت خيمه‌ای كه بين دو لشکر بر پا شده بود رفتند و ضمن ارشاد، نصیحت و اتمام حجّت با عُمَرِبْنِ سَعد سعي كردند او را از راه باطل بازگردانند. طبری؛ تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۱۳؛ شیخ مفید الارشاد ج ۲ ص ۱۲۸، ابن اعثم کوفی؛ الفُتـوح ج ۵ ص ۹۳؛ خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۱ ص۳۴۷، طبرسی اعلام الوری ص ۳۳۳، فتال نیشابوری روضة الواعظین ص ۳۰۰، ابن شهر آشوب مَناقِبِ آلِ ابیطالب ج ۴ ص ۹۷؛ علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۴ ص ۳۸۸، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۱۹۵.

ــ تکلم خداوند با حضرت موسی علیه‌السلام در کوه طور در چنین روزی بوده است. شیخ مفید، مسار الشیعه ص ۴۳، شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۰۹،  شیخ طوسی، مصباح المتهجد ج ۲ ص۷۷۱، شیخ عباس قمی؛ فیض العلام ص ۱۹۸

هشتم محرم :

ــ قحط آب و بروز تشنگی در اردوگاه امام حسینعلیه‌السلام در سال ۶۱ هـجری قمری و سقائی حضرت عباس. طبری؛ تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۱۲؛ ابن اعثم کوفی؛ الفُتـوح ج ۵ ص ۹۲؛ خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۱ ص ۳۴۷، طبرسی اعلام الوری ص ۳۳۳، علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۴ ص ۳۸۸، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۱۹۴.

نهم محرم :

ــ تاسوعا : امام صادقعلیه‌السلام فرموده‌اند: تَاسُوعَا يَوْمٌ حُوصِرَ فِيهِ الْحُسَيْنُ وَ أَصْحَابُهُ بِكَرْبَلَاء؛ تاسوعا روزي است كه حسينعلیه‌السلام و يارانش را درکربلا محاصره كردند. کلینی، اصول کافی ج ۴ ص ۱۴۷؛ علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۹۵، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۱۹۹.

ــ رسیدن فـرمان جنگ با امامعلیه‌السلام: اين نامه را بعد از ظهر روز نهم مُحرّم شمر به كربلا رساند و به عُمَرِبْنِ سَعد داد. طبری؛ تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۱۴؛ شیخ مفید الارشاد ج ۲ ص ۱۲۹، ابن اعثم کوفی؛ الفُتـوح ج ۵ ص ۹۳؛ طبرسی اعلام الوری ص ۳۳۴، فتال نیشابوری روضة الواعظین ص ۳۰۰،  علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۴ ص ۳۸۹، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۱۹۷.

ــ ارائه امان نامه توسط شمر برای حضرت عبّاسعلیه‌السلام: پس از ارائۀ این امان نامه؛ قمر منیر بنی‌هاشم به شمرگفت: دستت بريده باد! امان نامه بدی براي ما آوردي اي دشمن خدا آيا برادر و آقايمان حسين پسر فاطمهسلام الله علیها را رها كنيم و خود را در اطاعت ملعونان و فرزندان ملعونان قرار دهيم! طبری؛ تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۱۶؛ شیخ مفید الارشاد ج۲ ص ۱۳۱، ابن اعثم کوفی؛ الفُتـوح ج ۵ ص ۹۴؛ خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۱ ص۳۴۹، طبرسی اعلام الوری ص ۳۳۳، فتال نیشابوری روضة الواعظین ص ۳۰۰، ابن شهر آشوب مَناقِبِ آلِ ابیطالب ج ۴ ص ۹۷؛ سید بن طاوس اللهوف ص ۹۷؛ علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۴ ص ۳۹۱، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۱۹۸.

ــ  در چنین روزی توبه حضرت یونس پذیرفته شد و به اذن خداوند حضرت یونسعلیه‌السلام از شکم ماهی بیرون آورده شد. شیخ مفید، مسار الشیعه ص ۴۳، شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۰۹،  شیخ طوسی، مصباح المتهجد ج ۲ ص۷۷۱،

دهم محرم :

ــ شهادت امام  حسینعلیه‌السلام و یاران با وفایش در کربلا توسط لشکر ابن زیاد.

ــ غارت  وآتش زدن خیمه‌ها: عصر عاشورا پس از شهادت امام خیمه های حضرت به آتش کشیده و اموال اهل بیت به غارت برده شد. طبری؛ تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۵۴؛ شیخ مفید الارشاد ج ۲ ص ۱۶۹، خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۲ ص ۳۸، فتال نیشابوری روضة الواعظین ص ۳۱، ابن شهر آشوب مَناقِبِ آلِ ابیطالب ج ۴ ص ۹۷؛ علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۶۱، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۲۳۶.

ــ ارسال سر مطهّر امام علیه‌السلام  به کوفه: عصر عاشورا سر مطهّر امام علیه‌السلام را به خَوْلِيُّ بْنِ يَزِيددادند تا به كوفه براي ابن‌زياد ببرد و ديگر شهدا را هم سر از بدنشان جدا كردند و به همراه شِمْربْنِ ذِي الْجَوْشَن، عَمْرُوبْنِ حَجَّاج و قَيْس بْنِ أَشْعَث به كوفه فرستادند. طبری؛ تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۵۵؛ ابن شهر آشوب مَناقِبِ آلِ ابیطالب ج ۴ ص ۶۰؛ ابن نما حلی؛ مُثیرُالأحْزان ص ۲۸۸؛ علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۱۲۵، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۲۳۹.

ــ وفات امّ السّلمه همسر گرامی پیامبر درسال ۶۲ هجری قمری. ( تقویم شیعه ۲۵به نقل از مستدرک سفینه بحار ج ۵ ص ۲۱۵) 

ــ به درک واصل شدن ابن‌زیاد در سال ۶۷ هجری قمری توسط مختار  منتقم خون سیدالشهدا علیه‌السلام. مرحوم خراسانی منتخب التواریخ ص ۳۲۴.

ــ ظهور حضرت مهدی (عج): به روایتی ظهور حضرت در روز عاشورا خواهد بود انشاءالله. شیخ مفید الارشاد ج ۲ ص۵۱۸،  طبرسی اعلام الوری ص ۵۸۶، محدث اربلی کَشف الغُمّه ج ۳ ص ۳۶۰.

ــ آفرینش آسمان، کرسی، لوح، قلم، ملائکه، بهشت، آدم وحوّا، ستارگان وعرش الهی در روز عاشورا بوده است؛ همچنین نجات ابراهیم از آتش، رفع بیماری از ایوب، غرق شدن فرعون در نیل، به آسمان رفتن عیسی، ساکن شدن آدم دربهشت، بدنیا آمدن فرزند ابراهیم، پیامبری ادریس، پذیرفته شدن توبه آدم، بخشیده شدن داود و روز قیامت در روز عاشوراست (حدیث نبوی ـ خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۲ ص۴) همچنین شفای ایوب، خارج شدن یوسف از چاه، نشستن کشتی نوح بر کوه جودی، بینا شدن یعقوب، به رسالت رسیدن زکریّا و خارج شدن یونس از شکم ماهی (حدیث نبوی ـ خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۲ ص ۶)

یازدهم محرم :

ــ حرکت کاروان اسرا  از کربلا : عُمَرِبنِ سَعد با لشکريانش تا ظهر روز يازدهم در كربلا ماندند و اجساد ياران خود  را دفن و اجساد امام علیه‌السلام و يارانشان را عريان، بي كفن وتكّه تكّه در صحراي كربلا رها كردند و بعد از ظهر روز يازدهم، كاروان اسرا را به همراه روس شهدا از كربلا به سمت كوفه حركت دادند. طبری؛ تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۵۵؛ شیخ مفید الارشاد ج ۲ ص ۱۷۱، خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۲ ص ۴۴، سید بن طاوس اللهوف ص ۱۲۷؛ طبرسی اعلام الوری ص ۳۵۱، ابن نما حلی؛ مُثیرُالأحْزان ص ۲۸۵؛ علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۶۲، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۲۴۳.

ــ ورود سر مطهّر امام حسینعلیه‌السلام به قصر ابن‌زیاد: عصر عاشورا خَوْلِيَّ بْنِ يَزِيد به همراه سر امام به سرعت به سمت كوفه حركت كرد؛ و نيمه‌ شب به كوفه رسيد که درِ دارالحكومه را بسته بودند،  ناچار سر مطهّر امامعلیه‌السلام را به منزل خودش برد فردای آن روز سر مطهر را به ابن‌زياد ملعون تحويل داد. طبری؛ تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۵۶؛ شیخ مفید الارشاد ج ۲ ص ۱۷۱، طبرسی اعلام الوری ص ۳۵۲، فتال نیشابوری روضة الواعظین ص ۳۱۲، محدث اربلی کَشف الغُمّه ج ۲ ص۲۴۷، ابن نما حلی؛ مُثیرُالأحْزان ص ۳۰۹؛ علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۱۱۶، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۳۶۵.

ــ رحلت حضرت آدمعلیه‌السلام ابوالبشر در چنین روزی بوده (قصص الأنبیا ۹۷، مرحوم خراسانی منتخب التواریخ ص ۱۲۹)

دوازدهم محرم :

ــ به روایتی شهادت امام سجّادعلیه‌السلام در روز شنبه دوازدهم محرم سال ۹۴ یا ۹۵ هجری قمری  بوده است. طبرسی اعلام الوری النص ص ۲۵۶، ابن صباغ مالکی، فصول المهمة ج۲ ص ۸۷۴، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۸۴۲، شیخ عباس قمی؛منتهی الآمال ج۲ ص ۱۱۶۷ و  فیض العلام ص ۲۱۱.

ــ دفن شهدا در کربلا توسط امام سجّادعلیه‌السلام  و با کمک قبیلۀ بنی اسد: روز بعد از رفتن عُمَرِبنِ سَعد از كربلا ـ عدّه‌اي از قبيله بني‌اسد آمدند به همراه امام سجاد علیه‌السلام بر بدن امامعلیه‌السلام و يارانشان نماز خواندند و آن‌ها را به خاك سپردند. شیخ مفید الارشاد ج ۲ ص ۱۷۰، مسعودی؛ مروج الذهب ص ۶۲، سید بن طاوس اللهوف ص ۱۲۸؛ ابن نما حلی؛ مُثیرُالأحْزان ص ۲۸۷؛ طبرسی اعلام الوری ص ۱۵۱، علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۱۰۸، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۳۶۴.

ــ ورود اهل بیت به کوفه: در روز ۱۲ مُحرّم كاروان اسرا وارد كوفه شد و ابن‌زياد دستور داد سرها را به استقبال كاروان فرستادند. مردم همه گرد آمدند و گريان و نالان به اين كاروان نگاه مي‌كردند. امام سجّادعلیه‌السلام در حالی‌که به غلِ جامعه بسته شده وبه سختي بيمار بودند، خطاب به مردم كوفه فرمودند: آيا براي ما نوحه مي‌خوانيد و گريه مي‌كنيد! پس چه كسي ما را كُشت؟ تاریخ یعقوبی ص ۲۴۵؛ ابن اعثم کوفی؛ الفُتـوح ج ۵ ص ۱۲۱؛ خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۲ ص ۴۵، سید بن طاوس اللهوف ص ۱۲۹؛ علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۱۰۸، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۳۵۲.

ــ خطبه تاریخی امام سجّادعلیه‌السلام و حضرت زینبسلام الله علیها و حضرت ام کلثوم در هنگام ورود اسرا به شهر کوفه و ابراز ندامت مردم این شهر. شیخ مفید امالی ج ۳۸ ص ۳۶۷، ابن اعثم کوفی؛ الفُتـوح ج ۵ ص ۱۲۱؛ خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۲ ص ۴۶، سید بن طاوس اللهوف ص ۱۳۰ و ۱۳۸؛  طبرسی الاحتجاج ج ۲ ص ۱۱۲،  ابن نما حلی؛ مُثیرُالأحْزان ص ۳۰۰؛ علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۱۰۹ و ۱۶۴، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۳۵۳.

سیزدهم محرم :

ــ اهل بیت در مجلس ابن‌زیاد: در این روز اهل بيت را روانه قصر ابن‌زياد كردند. آن معلون، مست غرور بر تخت نشسته بـود و سر مقدّس امام حسينعلیه‌السلام را پیش رو گذاشته بود و با چوب به دندان‌هاي مبارك حضرت مي‌زد و می‌گفت چه دندان‌های زیبایی داری حسین! طبری؛ تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۵۶؛ شیخ مفید الارشاد ج ۲ ص ۱۷۱، طبرسی اعلام الوری ص ۳۵۲، فتال نیشابوری روضة الواعظین ص ۳۱۲، محدث اربلی کَشف الغُمّه ج ۲ ص۲۴۷، ابن نما حلی؛ مُثیرُالأحْزان ص ۳۰۹؛ علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۱۱۶، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۳۶۵.

ــ زندانی کردن اهل بیت در کوفه: ابن زیاد دستور داد اهل بيت را از قصر بيرون بردند و در زندان يا در خانه‌اي كنار مسجد زندانی کردند. حضرت زينب سلام الله علیها فرمودند: كسي از زنان كوفه بر ما وارد نشود و فقط كنيزان بر ما وارد شوند، زیرا آنان هم مثل ما طعم اسارت را چشيده‌اند. سید بن طاوس اللهوف ص ۱۴۳؛ علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۱۱۸، مقتل مقرم ص ۳۲۴، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۳۰۷.

ــ شهادت عبدالله بن عَفیف: در این روز عبدالله بن عفیف در مسجد کوفه وسط سخنرانی ابن زیاد که مشغول توهین به اهل بیت بود بلند شد و ابن زیاد را دروغگو و فاسد خواند و... و سرانجام به دستور ابن زیاد او را شهید کردند. طبری؛ تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۵۸؛ شیخ مفید الارشاد ج ۲ ص ۱۷۵، ابن اعثم کوفی؛ الفُتـوح ج ۵ ص ۱۲۴؛ محدث اربلی کَشف الغُمّه ج ۲ ص۲۵۱، خوارزمی مَقْتَل الحسین ج ۲ ص ۵۹، سید بن طاوس اللهوف ص۱۴۶؛ ابن نما حلی؛ مُثیرُالأحْزان ص ۳۱۱؛ علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۱۱۹، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۳۷۳.

ــ قرآن خواندن سر امامعلیه‌السلام بر سر نی در شهر کوفه درسال61 هجری قمری: از زَيْدِ بْنِ أَرْقَم نقل شده که وقتي سر سیّدالشهداعلیه‌السلام را از مقابل منزل من عبور دادند. سر امام این آیه را تلاوت کردند: « أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْكَهْفِ وَ الرَّقِيمِ كانُوا مِنْ آياتِنا عَجَباً»؛ آيا پنداشتي كه داستان اصحاب كهف و رقيم ازآيات‌ عجیب ما بودند. شیخ مفید الارشاد ج ۲ ص ۱۷۶، محدث اربلی کَشف الغُمّه ج ۲ ص ۲۵۲، طبرسی اعلام الوری ص ۳۵۳، علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۱۲۱، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۳۷۴.

پانزدهم محرم :

ــ ارسال نامه برای یزید و کسب تکلیف در مورد سر شهدا و اهل بیت  توسط ابن‌زیاد ( به احتمال قوی  سر امام نیز به همرا پیک حامل نامه به شام ارسال شده و در اوّل صفر به شام رسیده است) . سید بن طاوس اللهوف ص ۱۴۶؛ ابن نما حلی؛ مُثیرُالأحْزان ص ۳۱۱؛ علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۱۱۹ و جلاءالعیون ص ۶۰۳، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۳۷۳ و منتهی الآمال ص ۴۹۳.

شانزدهم محرم :

ــ  در چنین روزی از جانب خداوند بیت المقدس به عنوان قبله اولیه تعیین شد. شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۰۹

هفدهم محرم :

ــ  در چنین روزی به امر خداوند بر لشکریان ابرهه بلا نازل شده و ابابیل لشکرش را نابود کرده و از کعبه محافظت کردند. شیخ مفید، مسار الشیعه ص ۴۵، شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۰۹، شیخ طوسی، مصباح المتهجد ج ۲ ص۷۸۷، مسعودی مروج الذهب ج ۲ ص ۵۴، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۹۷ ص ۲۲۲

هجدهم محرم :

ــ  به روایتی شهادت امام سجاد علیه‌السلام در روز شنبه هجدهم محرم سال ۹۵ هـجری قمری بوده است. علامه طبرسی، اعلام الوری ج۱ ص ۴۸۱، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج ۱ ص ۲۲۱، محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۸۲، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۱۷۵، رضی الدین حلّی، العدد القویه ص ۳۱۶، ، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۸۴۲، شیخ عباس قمی منتهی الآمال ص ۱۱۶۷.

ــ  به روایتی آغاز بیماری ( مسمومیت) امام مجتبی علیه‌السلام در این روز بوده که طبق روایات به مدت چهل روز طول کشیده و سپس به شهادت رسیدند. شیخ مفید، الارشاد ج۲ ص ۱۵، علامه طبرسی، اعلام الوری ج۱ ص ۵۴۲، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۲۹، محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۵۸۴.

نوزدهم محرم :

ــ بعضی از کتاب‌های نوپدید بی‌استناد به کتب مرجع  این روز را حرکت کاروان اهل بیت از کوفه  به شام دانسته‌اند که صحیح نیست ؛ زیرا در هیچ یک از کتب معتبر چنین تاریخی ذکر نشده است ( جهت مطالعه دلایل و مستندات این موضوع به ص ۳۲۶ کتاب پژوهشی نو در بازشناسی مقتل سیدالشهدا مراجعه کنید )  

بیستم محرم :

ــ پیدا شدن بدن  مطهّر و معطّرجون (غلام  امام) از شهدای کربلا ودفن آن: امام باقر  از امام سجّادعلیه‌السلام نقل فرمودند: هنگامى كه گروهى در ميدان جنگ آمدند تا اجساد شهدا را دفن کنند جسد جون را پس از ده روز در حالى پیدا کردند كه بوى خوش مشك از او مي‌وزيد. سید بن طاوس اللهوف ص ۹۵؛ ابن نما حلی؛ مُثیرُالأحْزان ص ۲۳۲؛ علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۲۳و جلاءالعیون ص ۵۶۵، شیخ عباس قمی نفس المهموم ص ۲۵۳ و منتهی الآمال ص ۴۳۸، مقتل مقرم ص ۲۲۰.

بیست و دوم محرم :

ــ  به گزارش شیخ کفعمی شهادت امام سجاد علیه‌السلام در روز شنبه بیست دوم محرم سال ۹۵ هـجری قمری بوده است. شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۲۱، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج۴۶ ص ۱۵۲، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۸۴۲، 

بیست و پنجم محرم :

ــ شهادت امام سجّاد علیه‌السلام به روایت مشهور در سال ۹۵ هـجری قمری شیخ مفید، مسار الشیعه ص ۴۵، شیخ طوسی، مصباح المتهجد ج ۲ ص۷۸۷، شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۰۹، رضی الدین حلّی، العدد القویه ص ۳۱۵، علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۵۹ ص ۱۹۹، ، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۸۴۲، شیخ عباس قمی منتهی الآمال ص ۱۱۶۷ و فیض العلام ص ۲۱۹.

بیست و ششم محرم :

ــ شهادت علی بن حسن ( نوه امام مجتبی ) در زندان منصور در سال ۱۴۶ هـجری قمری شیخ عباس قمی؛ فیض العلام ص ۲۲۱، شیخ عباس قمی منتهی الآمال ص ۳۱۲.

بیست و هشتم محرم :

ــ تبعید امام جوادعلیه‌السلام از مدینه به بغداد در سال ۲۲۰ هـجری قمری به دستور مُعتصم و ورود حضرت به بغداد شیخ مفید، الارشاد ج۲ ص ۲۹۵، محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۳۶۱، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج۵۰ ص ۲، شیخ عباس قمی منتهی الآمال ص ۱۸۰۳.

سی ام محرم :

ــ در آخرین روز از این ماه در سال ۱۱ هجری قمری، غصب حق علیعلیه‌السلام در جانشینی پیامبر صلی الله علیه وآلۀ وسلم با نوشتن و امضای صحیفه شوم آن آغاز شد. علامه مجلسی بحارالأنوار ج۲۸ ص ۱۰۴.

***************************************

ب ۱) اعمال مشترک هر ماه:

اعمال مشترک هر ماه چند چیز است که در تمامی ماه های قمری مشترک بوده و به شرح زیر می باشد:

اوّل: خواندن دعاهاى نقل شده در وقت ديدن هلال، كه بهترين آنها دعاى چهل و سوّم صحيفه كامله است، و به شرح زیر می باشد:

اَيُّهَا الْخَلْقُ الْمُطيعُ، الدّآئِبُ السَّريعُ، الْمُتَرَدِّدُ فى مَنازِلِ التَّقْديرِ، الْمُتَصَرِّفُ فى فَلَكِ التَّدْبيرِ، امَنْتُ بِمَنْ نَوَّرَ بِكَ الظُّلَمَ، وَ اَوْضَحَ بِكَ الْبُهَمَ، وَ جَعَلَكَ ايَةً مِنْ اياتِ مُلْكِهِ، وَ عَلامَةً مِنْ عَلاماتِ سُلْطانِهِ، وَامْتَهَنَكَ بِالزِّيادَةِ وَالنُّقْصانِ، وَ الطُّلُوعِ وَ الْاُفُولِ، وَ الْاِنارَةِ وَ الْكُسُوفِ، فى كُلِّ ذلِكَ َنْتَ لَهُ مُطيعٌ، وَ اِلى‏ اِرادَتِهِ سَريعٌ، سُبْحانَهُ ما اَعْجَبَ ما دَبَّرَ فى اَمْرِكَ، وَ اَلْطَفَ ماصَنَعَ فى شَاْنِكَ، جَعَلَكَ‏مِفْتاحَ  شَهْرٍ حادِثٍ لِأَمْرٍ حادِثٍ، فَاَسْئَلُ اللَّهَ رَبّى وَ رَبَّكَ، وَ خالِقى وَ خالِقَكَ، وَ مُقَدِّرى - وَ مُقَدِّرَكَ، وَ مُصَوِّرى وَ مُصَوِّرَكَ، اَنْ يُصَلِّىَ عَلى‏ مُحَمَّدٍ وَ الِهِ، وَ اَنْ يَجْعَلَكَ هِلالَ بَرَكَةٍ لاتَمْحَقُها الْاَيّامُ، وَ طَهارَةٍ لا تُدَنِّسُهَا الْاثامُ، هِلالَ اَمْنٍ مِنَ الْافاتِ، وَ سَلامَةٍ مِنَ السَّيِّئاتِ، هِلالَ سَعْدٍ لانَحْسَ فيهِ، وَ يُمْنٍ لا نَكَدَ مَعَهُ، وَ يُسْرٍ لا يُمازِجُهُ عُسْرٌ، وَ خَيْرٍ لا يَشُوبُهُ شَرٌّ، هِلالَ اَمْنٍ وَ ايمانٍ، وَ نِعْمَةٍ وَ اِحْسانٍ، وَ سَلامَةٍ وَ اِسْلامٍ. اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى‏ مُحَمَّدٍ وَ  الِهِ، وَ اجْعَلْنا مِنْ اَرْضى‏ مَنْ طَلَعَ عَلَيْهِ، وَ اَزْكى‏ مَنْ نَظَرَ اِلَيْهِ، وَ اَسْعَدَ مَنْ تَعَبَّدَ لَكَ فيهِ، وَ وَفِّقْنا فيهِ لِلتَّوْبَةِ، وَ اعْصِمْنا فيهِ  مِنَ الْحَوْبَةِ، وَ احْفَظْنا فيهِ مِنْ مُباشَرَةِ مَعْصِيَتِكَ، وَ اَوْزِعْنا فيهِ شُكْرَ نِعْمَتِكَ، وَ اَلْبِسْنا فيهِ جُنَنَ الْعافِيَةِ، وَ اَتْمِمْ عَلَيْنا بِاسْتِكْمالِ طاعَتِكَ فيهِ الْمِنَّةَ، اِنَّكَ الْمَنَّانُ الْحَميدُ، وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى‏ مُحَمَّدٍ وَ الِهِ الطَّيِّبينَ الطّاهِرينَ.

» :ترجمهدعاى آن حضرت هنگامى که به ماه نو نگاه مى ‏کرد» اى آفریده مطیع، اى - رونده کوشا و شتابان، اى رفت - و آمد کننده در منازل معین شده، اى متصرف در چرخ گردان تدبیر، ایمان آوردم به آن کس که به سبب تو تاریکی ها را روشن کرد، و آنچه را که به سختى مى‏ توان یافت آشکار فرمود، و تو را علامتى از علائم چیرگى و استیلاى خود، و نشانى از نشانه ‏هاى قدرت خویش قرار داد، و تو را گاهى به نقص و گاهى به کمال، و وقتى به طلوع و زمانى به غروب، و حالتى پر نور و حالتى گرفته مسخر خویش نمود، در تمام این احالات فرمانبردار اویى، و به سوى اراده ‏اش شتابانى، منزه است او، چه عجیب است تدبیرى که در حق تو به کار برده، و چه دقیق است آنچه درباره تو انجام داده، تو را کلید ماهى نو براى برنامه ‏اى نو ساخته، پس از پروردگار که ربّ من و توست، و آفریننده من و توست، و مهار مقدّرات من و تو در کف قدرت اوست، و صورتگر من و صورتگر توست مى ‏خواهم که بر محمد و آلش درود فرستد، و تو را ماه برکتى قرار دهد که گذشت روزگاران آن را از بین نبرد، و ماه پاکیى که گناهان آن را آلوده ننماید، هلال ایمنى از آفات، سلامتى از زشتى‏ ها، هلال خوش طالعى برکنار  از نحسى، و میمنت بدون گرفتارى، و آسایش بدون دشوارى، و خیر بدون شرّ، هلال ایمنى و ایمان، و نعمت و احسان، و سلامت و اسلام باشد. بارالها بر محمد و آلش درود فرست، و ما را از خشنودترین (یاپسندیده ‏ترین) کسانى قرار ده ‏که این ماه برآنان طلوع کرده، و پاکیزه ‏ترین کسانى‏ که به ‏آن نظر نموده، و سعادتمندترین کسانى که در آن به بندگى تو کوشیده، و ما را در این ماه توفیق توبه عنایت کن، و از گناه حفظ فرما، و از دست زدن به نافرمانیت بازدار، و اداى شکر نعمتت را به ما ارزانى‏ دار، و لباس هاى عافیت و سلامت بر ما بپوشان، و به سبب انجام طاعت کامل نعمتت - را در این ماه بر ما کامل گردان، زیرا که تو بس بخشنده و ستوده ‏اى، و درود خدا بر محمد و آل پاک و پاکیزه‏ اش باد. صحیفۀ سجادیه ص ۱۸۲، شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۶۲، علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج ۵۵، ص ۱۷۸.

نقل است اگر کسی دسترسی به دعای فوق را نداشت و یا فرصت یا حوصله قرائت آن را نداشت أقلّش آن است که سه مرتبه بگوید اللّهُ اَکْبَر و سه مرتبه لا إلهَ الَّا الْلّه و سپس بگوید: اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى أذْهَبَ شَهْرَ کَذا وَ جاءَ بِشَهْرِ کَذا.

دوم: خواندن هفت مرتبه سوره حمد براى دفع درد چشم.
سوم: اندكى پنير خوردن، چه روايت شده : هركه خود را به خوردن آن در اول هر ماه مقيّد كند، اميد است در آن ماه حاجتش ردّ نشود.
چهارم: در شب اوّل دو ركعت نماز بجا آورد، در هر ركعت پس از سورۀ حمد سورۀ انعام را بخواند، و از خدا بخواهد او را از هر ترس و دردى ايمن گرداند، و در آن ماه حادثه ­اى را نبيند كه ناپسند او باشد.
پنجم: در روز اوّل دو ركعت نماز بجا آورد، در ركعت اول پس از سورۀ حمد سى مرتبه سورۀ توحيد، و در ركعت دوم بعد از سورۀ حمد سى مرتبه سورۀ قدر بخواند و پس از نماز صدقه بدهد، چون چنين كند، سلامتی‌اش را در آن ماه از خدا خريده است.
و از بعضى روايات استفاده می‌شود، كه پس از نماز بخواند: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، وَ مَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَ يَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَ مُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُبِينٍ.
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، وَ إِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا كَاشِفَ لَهُ إِلّا هُوَ، وَ إِنْ يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ، يُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ، وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ.
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْراً، مَا شَاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ، حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ، وَ أُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ، لا إِلَهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ، رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ، رَبِّ لا تَذَرْنِي فَرْداً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ.
ترجمه: به نام خدا كه رحمتش بسيار و مهربانی‌اش هميشگى است، هيچ جنبنده‌اى در زمين نيست، مگر اينكه روزى او بر خدا است و قرارگاه و امانگاهش را خدا می داند، همه اينها در كتابى روشن است.
به نام خدا كه رحمتش بسيار و مهربانی‌اش هميشگى است، اگر خدا به تو زيانى رساند، جز او كسى برطرف كننده آن نيست، و اگر خيرى را براى تو بخواهد، فضل او را بازگرداننده‌اى نيست، آن را به هركس از بندگانش بخواهد می‌رساند، و او آمرزنده و مهربان است.
به نام خدا كه رحمتش بسيار و مهربانی‌اش هميشگى است، خدا به زودى پس از دشوارى آساني قرار می‌دهد، آنچه خدا خواست همان شود، نيرويى نيست مگر به خدا، خدا ما را بس است و نيكو كارگشايى است، كارم را به خدا وامی‌گذارم كه خدا بيناى به بندگان است، معبودى جز تو نيست، من از ستم كاران بودم، پروردگارا من به آنچه از خير برايم فرود آرى نيازمندم، پروردگارا مرا تنها مگذار كه تو بهترين وارثانى « علامه مجلسی، زادالمعاد ص ۲۸۶، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۹۴ص ۱۳۴، محدث نوری، مستدرک الوسائل ج ۳ ص ۳۴۹»

ششم روزه: از امورى که بر آن تأکید شده، سه روز روزه گرفتن در هر ماه است. مرحوم «علّامه مجلسى»(رحمة‌الله) در «زادالمعاد» می‌گوید: مطابق مشهور، این سه روز، پنجشنبه اوّل ماه و پنجشنبه آخر ماه و چهارشنبه اوّل از دهه وسط ماه است.

منبع: فیض العلام فی عمل الشهور و وقایع الأیام ومفاتیح الجنان حاج شیخ عباس قمی

*************************************

ب ۲) اعمال اختصاصی ماه محرم:

از امام رضا علیه‌السلام چنين نقل شده است: وقتي محرم فرا می‌رسيد، پدرم خندان ديده نمی‌شد، حزن و اندوه تا پايان دهه‌ اول بر او غالب بود و روز عاشورا، روز حزن و مصيبت و گريه ايشان بود. شیخ حر عاملی، وسائل الشيعه، ج ۵، ص ۳۹۴، حديث ۸.

همچنين حضرت امام رضاعلیه‌السلام درباره‌ عاشورا می‌فرمايد:«كسی كه عاشورا روز مصيبت و اندوه و گريه‌اش باشد، خداوند قيامت را روز شادمانی و سرور او قرار خواهد داد.» شیخ حر عاملی، وسائل الشيعه، ج ۵، ص ۳۹۴، حديث ۷

شب اول محرم :

سیّد بن طاوس در اقبال الاعمال براى این شب چند نماز ذکر فرموده :

اوّل : صد رکعت در هر رکعت حمد و توحید بخواند .

دوّم : دو رکعت در رکعت اوّل حمد و انعام و در رکعت دوّم حمد و یَّس .

سوّم: دو رکعت در هر رکعت حمد و یازده قُل هُوَاللّهُ اَحَدٌ در روایت است از حضرت رسول صَلَّیَ‌الله‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ که هر که در این شب این دو رکعت نماز را بجا آورد و صبحش را که اوّل سال است روزه بدارد مثل کسى است که تمام سال را مُداومت به خیر کرده و در آن سال محفوظ باشد و اگر بمیرد به بهشت برود .

و نیز سیّد براى هلال این ماه دعاء مَبْسُوطى ذکر فرموده و اگر ممکن شود احیا بدارد این شب را به دعا و نماز و خواندن قرآن. سیدبن طاوس، اقبال الاعمال ص۵۵۲

اعمال روز اوّل  محرم

بدانکه اوّل محرم اوّل سال است و در آن دو عمل وارد است :

اوّل: روزه است و در روایت رَیّان بن شبیب از حضرت امام رضاعلیه‌السلام روایت شده که هر که در این روز روزه بدارد و خدا را بخواند خداوند دعاى او را مستجاب کند چنانکه دعاى زکریّا را مستجاب نمود .

دوم: از حضرت امام رضاعلیه‌السلام نقل شده که حضرت رسول صَلَّیَ‌الله‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ روز اوّل محرم دو رکعت نماز می‌کرد و چون فارغ می‌شد دستها را بلند می‌کرد و این دعا را سه دفعه می‌خواند :اَللّهُمَّ اَنْتَ الإلهُ الْقَدیمُ وَهذِهِ سَنَةٌ جَدیدَةُ فَاَسْئَلُکَ فیهَاالْعِصْمَةَ مِنَ الشَّیْطانِ وَالْقُوَّةَ عَلى هذِهِ النَّفْسِ الاْمّارَةِ بِالسّوَّءِ وَالإشْتِغالَ بِما یُقَرِّبُنى اِلَیْکَ یاکَریمُ یا ذَاالْجَلالِ وَالإکْرامِ یا عِمادَ مَنْ لا عِمادَ لَهُ یا ذَخیرَةَ مَنْ لا ذَخیرَةَ لَهُ یا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ یا غِیاثَ مَنْ لا غِیاثَ لَهُ یا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ یا کَنْزَ مَنْ لا کَنْزَ لَهُ یا حَسَنَ الْبَلاَّءِ یاعَظیمَ الرَّجاءِ یا عِزّالضُّعَفآءِ یا مُنْعِمُ یا مُجْمِلُ یا مُفْضِلُ یا مُحْسِنُ اَنْتَ الَّذى سَجَدَ لَکَ سَوادُ اللَّیْلِ وَنُورُ النَّهارِ وَضَوْءُ الْقَمَرِ وَشُعاعُ الشَّمْسِ وَدَوِىُّ الْمآءِ وَحَفیفُ الشَّجَرِ یا اَللّهُ لا شَریکَ لَکَ اَللّهُمَّ اجْعَلْنا خَیْراً مِمّا یَظُنُّونَ وَاغْفِرْ لَنا ما لا یَعْلَمُونَ وَلا تُؤ اخِذْنا بِما یَقُولُونَ حَسْبِىَ اللّهُ لا اِلهَ اِلاّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ امَنّا بِهِ کُلُّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَما یَذَّکَّرُ اِلاّ اُولُوا الاْلْبابِ رَبَّنا لاتُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ اِذْ هَدَیْتَنا وَهَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً اِنَّکَ اَنْتَ الْوَهّابُ.

ترجمه: خدایا تویى معبود ازلى و این سال تازه است؛ از تو خواهم در این سال نگهداریم را از شیطان و نیروى بر این نفس که پیوسته به گناه فرمان مى دهد و سرگرمى بدانچه مرا به تو نزدیک کند اى صاحب جلالت و بزرگوارى اى تکیه گاه کسى که تکیه گاهى ندارد اى ذخیره آنکس که ذخیره ندارد اى پناهگاه آنکس که پناهگاهى ندارد اى فریادرس آنکس که فریادرسى ندارد اى پشتیبان آنکس که پشتیبانى ندارد اى گنج آنکس که گنجى ندارد اى که آزمایشت نیکو است اى بزرگ مایه امید اى عزت بخش ناتوانان؛ اى نجات بخش غریقان؛ اى خلاص کننده هالکان؛ اى نعمت بخش؛ اى زیباپرور؛ اى فزون بخش؛ اى نیکوده تویى که سجده کرد (و به کمال خضوع درآمد) برایت سیاهى شب و روشنى روز و تابش ماه و شعاع خورشید و صداى ریزش آب و بهم خوردن درخت اى خدایى که شریک ندارى خدایا قرارمان ده بهتر از آنچه مردم گمان کنند و بیامرز از ما آنچه را که نمى دانند و مگیر ما را بدانچه گویند بس است مرا خدا معبودى جز او نیست بر او توکل کنم و او است پروردگار عرش عظیم ایمان داریم به او و هرچه هست از نزد پروردگار ما است و اندرز نگیرند جز خردمندان پروردگارا منحرف مساز دلهاى ما را پس از آنکه هدایتمان کردى و ببخش به ما از پیش خود رحمتى که براستى تویى بخشایش گر. سیدبن طاوس، اقبال الأعمال، ج ۲، ص ۵۵۴؛ علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج ۹۵، ص ۳۳۴

شیخ طوسى فرموده که مستحب است روزه دهه اوّل محرم ولکن روز عاشورا امساک نماید از طعام و شَراب تا بعد از عصر آن وقت بقدر کمى تربت تناول نماید و سیّد روایت کرده فضیلت روزه تمام ماه را و آنکه روزه او نگه می دارد صائم آن را از هر گناهى.

فضیلت روز سوم محرم

روز سوّم روزى است که حضرت یوسف علیه‌السلام از زندان بیرون شده از پيامبر اكرم صَلَّیَ‌الله‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ نقل شده است: «هر كس در اين روز روزه بگيرد، خداوند دعايش را اجابت كند.» طباطبایی، عروة الوثقي، ج ۲، ص ۲۴۲؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشيعه، ج ۷، ص ۳۴۸.

اعمال شب عاشورا

شب دهم شب عاشورا است و سید در اقبال از براى این شب دعا و نمازهاى بسیار با فضیلت هاى بسیار نقل کرده از جمله :

صد رکعت نماز هر رکعت به حمد و سه مرتبه قُل هُوَاللّهُ اَحَدٌ و بعد از فراغ از جمیع بگوید: سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُلِلّهِ وَلااِلهَ اِلا اللّهُ وَاللّهُ اَکْبَرُ وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلِىِّ العَظیمِ هفتاد مرتبه و در روایت دیگر بعد از الْعَلِىِّ الْعَظیمِ استغفار نیز ذکر شده است.

و از جمله چهار رکعت در آخر شب در هر رکعت بعد از حمد هر یک از آیة الکرسى و توحید و فَلَق و ناس را ده مرتبه بخواند و بعد از سلام صد مرتبه توحید بخواند.

و از جمله چهار رکعت نماز در هر رکعت حمد و پنجاه مرتبه توحید و این نماز مطابق است با نماز امیرالمؤ منینعلیه‌السلام که فضیلت بسیار دارد و بعد از نماز فرموده ذکر خدا بسیار کند و صَلَوات بسیار بفرستد بر رسول خدا صَلَّیَ‌الله‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ و لعن کند بر دشمنان ایشان آنچه مى تواند و در فضیلت احیاءِ این شب روایت کرده که مثل آن است که عبادت کرده باشد به عبادت جمیع ملائکه و عبادت در آن مقابل هفتاد سال است و اگر کسى را توفیق شامل حال شود در این شب در کربلا باشد و زیارت امام حسینعلیه‌السلام کند و بَیتوته نزد آن جناب نماید تا صبح خدا او را محشور فرماید آلوده به خون امام حسین علیه‌السلام در جمله شهداء با آن حضرت.

اعمال روز عاشورا

روز دهم: روز شهادت اَبُوعَبْداللّهِ الحُسَیْنعلیه‌السلام و روز مصیبت و حزن ائمّه اطهار عَلیهمُ السلام و شیعیان ایشان است و شایسته است که شیعیان در این روز مشغول کارى از کارهاى دنیا نگردند و از براى خانه خود چیزى ذخیره نکنند و مشغول گریه و نوحه و مصیبت باشند و تعزیت حضرت امام حسین علیه‌السلام را اقامه نمایند و به ماتم اشتغال نمایند به نحوى که در ماتم عزیزترین اولاد و اَقارب خود اشتغال مى نمایند و زیارت کنند آن حضرت را به زیارت عاشوراء که بعد از این بیاید انشاءالله تعالى و سعى کنند در نفرین و لعن بر قاتلان آن حضرت و یکدیگر را تعزیت گویند در مصیبت آن جناب و بگویند: اَعْظَمَ اللّهُ اُجُورَنا وَاُجورَکُمْ بِمُصابِنا بِالْحُسَیْنِ علیه‌السلام؛ وَجَعَلَنا وَاِیّاکُمْ مِنَ الطّالِبینَ بِثارِهِ مَعَ وَلِیِّهِ الاِْمامِ الْمَهْدِىِّ مِنْ الِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلامُ

ترجمه: بزرگ گرداند خدا پاداش ما و شما را در سوگواریمان براى حسینعلیه‌السلام و قرار دهد خداوند ما و شما را از خون خواهانش به همراه ولیش امام مهدى از خاندان محمد علیهم السلام

و شایسته است در این روز مقتل بخوانند و یکدیگر را بگریانند

و بالجمله اگر کسى در این روز نزد قبر امام حسینعلیه‌السلام باشد و مردم را آب دهد مثل کسى باشد که لشکر آن حضرت را آب داده باشد و با آن جناب در کربلا حاضر شده باشد .

و نیز شایسته است که شیعیان در این روز امساک کنند از خوردن و آشامیدن بى آنکه قصد روزه کنند و در آخر روز بعد از عصر افطار کنند به غذایى که اهل مصیبت می‌خورند مثل ماست یا شیر و امثال آنها نه مثل غذاهاى لذیذه .

ـ خواندن سوره توحيد هزار مرتبه. شیخ حر عاملی، وسائل الشيعه، ج ۷، ص ۳۳۹، حديث ۸.

 ـ خواندن زيارت عاشورا با صد لعن و صد سلام. ابن قولویه، كامل الزيارات، ص ۱۷۴

 ـ گفتن هزار بار ذكر «اللّهم العن قتلة الحسينعلیه‌السلام.» مفاتيح الجنان، ص ۲۹۸

و در آن روز آذوقه در خانه ذخیره نکند و نخندد و مشغول لهو و لعب نگردد؛ بالجمله در آخر روز عاشورا سزاوار است که یادآورى از حال حرم امام حسینعلیه‌السلام و دختران و اطفال آن حضرت که در این وقت در کربلا اسیر اعداء و مشغول به حزن و بُکاء بودند و مصیبت هایى بر ایشان گذشته که در خاطر هیچ آفریده خُطُور نکند و قلم را تاب نوشتن نباشد  پس برخیز و سلام کن بر رسول خدا و علىّ مرتضى و فاطمه زهرا و حسن مجتبى و سایر امامان از ذریه سید الشهداءعلیه‌السلام و ایشان را تعزیت بگو بر این مصائب عظیم با دل بریان و چشم گریان و بخوان این زیارت را: اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ ادَمَ صَِفْوَةِ اللّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ نُوحٍ نَبِىِّ اللّهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ، اِبْراهیمَ خَلیلِ اللّهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ مُوسى کَلیمِ اللّهِ اَلسَّلامُ؛ عَلَیْکَ یا وارِثَ عیسى رُوحِ اللّهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ مُحَمَّدٍ؛ حَبیبِ اللّهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ عَلِی اَمیرِالْمُؤْمِنینَ وَلِىِّ اللّهِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ الْحَسَنِ الشَّهیدِ سِبْطِ رَسُولِ اللّهِ اَلسَّلامُ؛ عَلَیْکَ یَا بْنَ رَسُولِ اللّهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا بْنَ الْبَشیرِ النَّذیرِ وَابْنَ سَیِّدِ؛ الْوَصِیّینَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ فاطِمَةَ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمینَ اَلسَّلامُ؛ عَلَیْکَ یا اَبا عَبْدِ اللّهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خِیَرَةَ اللّهِ وَابْنَ خِیَرَتِهِ اَلسَّلامُ؛ عَلَیْکَ یا ثارَ اللّهِ وَابْنَ ثارِهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الْوِتْرُ الْمَوْتُورُ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الاِْمامُ الْهادِى الزَّکِىُّ وَعَلى اَرْواحٍ حَلَّتْ بِفِناَّئِکَ؛ وَاَقامَتْ فى جِوارِکَ وَوَفَدَتْ مَعَ زُوّارِکَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ مِنِّى ما؛ بَقیتُ وَبَقِىَ اللَّیْلُ وَالنَّهارُ فَلَقَدْ عَظُمَتْ بِکَ الرَّزِیَّةُ وَجَلَّ الْمُصابُ؛ فِى الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُسْلِمینَ وَفى اَهْلِ السَّمواتِ اَجْمَعینَ وَفى؛ سُکّانِ الاْرَضینَ فَاِنّا لِلّهِ وَاِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ وَصَلَواتُ اللّهِ وَبَرَکاتُهُ؛ وَتَحِیّاتُهُ عَلَیْکَ وَعَلى ابآئِکَ الطّاهِرینَ الطَّیِّبینَ الْمُنْتَجَبینَ وَعَلى؛ ذَراریهِمُ الْهُداةِ الْمَهْدِیّینَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَوْلاىَ وَعَلَیْهِمْ وَعَلى؛ [رُوحِکَ وَعَلى ] اَرْواحِهِمْ وَعَلى تُرْبَتِکَ وَ عَلى تُرْبَتِهِمْ اَللّهُمَّ لَقِّهِمْ؛ رَحْمَةً وَ رِضْواناً وَ رَوْحاً وَ رَیْحاناً اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَوْلاىَ یا اَبا عَبْدِاللّهِ یَا بْنَ خاتَمِ النَّبِیّینَ وَیَا بْنَ سَیِّدِ الْوَصِیّینَ وَ یَا بْنَ سَیِّدَةِ؛ نِسآءِ الْعالَمینَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا شَهیدُ یَا بْنَ الشَّهیدِ یا اَخَ الشَّهیدِ؛ یا اَبَا الشُّهَدآءِ اَللّهُمَّ بَلِّغْهُ عَنّى فى هذِهِ السّاعَةِ وَ فى هذَا الْیَوْمِ؛ وَ فى هذَا الْوَقْتِ وَ فى کُلِّ وَقْتٍ تَحِیَّةً کَثیرَةً وَ سَلاماً سَلامُ اللّهِ عَلَیْکَ؛ وَ رَحْمَةُاللّهِ وَبَرَکاتُهُ یَابْنَ سَیِّدِالْعالَمینَ وَ عَلَى الْمُسْتَشْهَدینَ مَعَکَ؛ سَلاماً مُتَّصِلاً مَا اتَّصَلَ اللَّیْلُ وَالنَّهارُ السَّلامُ عَلَى الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِىٍّ الشَّهیدِ؛ السَّلامُ عَلى عَلِىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الشَّهیدِ؛ اَلسَّلامُ عَلَى الْعَبّاسِ بْنِ اَمیرِ الْمُؤْمِنینَ الشَّهیدِ؛ السَّلامُ عَلَى الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ اَمِیرِ الْمُؤْمِنینَ؛ اَلسَّلامُ عَلَى الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ؛ اَلسَّلامُ عَلَى الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ؛ السَّلامُ عَلَى الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ جَعْفَرٍ؛ وَ عَقیلٍ؛ اَلسَّلامُ عَلى کُلِّ مُسْتَشْهَدٍ مَعَهُمْ مِنَ الْمُؤْمِنینَ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَلِّغْهُمْ عَنّى تَحِیَّةً کَثیرَةً وَ سَلاماً اَلسَّلامُ؛ عَلَیْکَ یا رَسُولَ اللّهِ اَحْسَنَ اللّهُ لَکَ الْعَزآءَ فى وَلَدِکِ الْحُسَیْنِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا فاطِمَةُ اَحْسَنَ اللّهُ لَکِ الْعَزآءَ فى وَلَدِکِ الْحُسَیْنِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَمیرَالْمُؤْمِنینَ اَحْسَنَ اللّهُ لَکَ الْعَزآءَ فِى وَلَدِکَ الْحُسَیْنِ؛ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَبا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ اَحْسَنَ اللّهُ لَکَ الْعَزآءَ فى اَخیکَ الْحُسَیْنِ؛ یا مَوْلاىَ یا اَبا عَبْدِاللّهِ اَنَا ضَیْفُ اللّهِ وَ ضَیْفُکَ وَ جارُ اللّهِ؛ وَ جارُکَ وَ لِکُلِّ ضَیْفٍ وَ جارٍ قِرىً وَ قِراىَ فى هذَا الْوَقْتِ اَنْ تَسْئَلَ اللّهَ سُبْحانَهُ وَ تَعالى اَنْ یَرْزُقَنى فَکاکَ رَقَبَتى مِنَ النّارِ اِنَّهُ سَمیعُ الدُّعآءِ قَریبٌ مُجیبٌ. سید بن طاوس مصباح الزائر ص ۷۵؛  علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۴۴ ص ۲۲۴، علامه مجلسی، زاد المعاد ص ۲۴۵.