روایت تاریخی

تمام مورخین سال شهادت حضرت جواد علیه‌السلام را ۲۲۰ هجری ذکر کرده‌اند لیکن در روز و ماه آن پنج گزارش متفاوت داده‌اند که دو مورد در ماه ذیقعده و سه مورد در ماه ذیحجه است که در زیر به آن می‌پردازیم. الف ) علامه مجلسی به نقل از کتاب الدروس شهید می‌ نویسد به روایتی هم شهادت جواد الأئمه علیه‌السلام در ۱۱ ذیقعده بوده است. علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۵۰ ص ۱۵، ، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۷۱،  ب ) به روایت مشهور حضرت جواد علیه‌السلام در آخرین روز ماه ذیقعده سال ۲۲۰ هجری در بغداد با سم به شهادت رسید و در کنار جدش موسی بن جعفر به خاک سپرده شد. ( مرحوم کلینی، الکافی ج۱ ص ۴۹۲، شیخ مفید، الارشاد ج۲ ص ۲۸۹، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ص ۲۴۳، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۳۷۹، محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۳۶۹، شیخ طوسی، التهذیب ج۶ ص ۹۰ ، طبرسی اعلام الوری ص ۴۷۰، علامه مجلسی بحارالأنوار ج۵۰ ص ۱ و ۷؛ علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۷۱، شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال ص ۱۸۰۹)  ج ) مسعودی و طبری شیعه می‌نویسند شهادت امام نهم در روز سه شنبه پنجم ماه ذیحجه و در سن ۲۵ سالگی ایشان و در شهر بغداد بوده است. مسعودی، مروج الذهب ج ۳ ص ۴۶۴، محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۳۴۵،طبری شیعه، دلائل الامامیه ص ۳۹۵، علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۵۰ ص ۱۲، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۷۱، شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال ص ۱۸۰۹

د ) مرحوم کلینی ابن شهر آشوب و فتال نیشابوری نیز اعلام کرده‌اند امام جواد علیه‌السلام در روز شنبه و یا روز سه شنبه ششم ذیحجه با زهر توسط معتصم به شهادت رسیدند. مرحوم کلینی، الکافی ج۱ ص ۴۹۷، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج ۱ ص ۲۴۳، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۳۷۹، محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۳۶۵، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۵۰ ص ۱۳، ابن ابی ثلج تاريخ بغداد، ج ۳، ص ۵۵، ، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۷۱، شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال ص ۱۸۰۹  هـ ) محدث اربلی نیز در گزارش دومی شهادت نهمین جانشین پیامبر را در آخر ذیحجه اعلام کرده است در حالی که بیست و پنج سال و چند ماه از عمر شریفشان گذشته بود. محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۳۴۵، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۵۰ ص ۱۱

سنّ شريف آن حضرت در وقت شهادت پدر بزرگوارش نه سال بود، و بعضى نیز هفت سال گفته‏ اند و مدّت امامت آن حضرت حدوداً هفده سال بوده است‏. در هنگام شهادت امام رضا علیه‌السلام آن حضرت در مدينه بود، و بعضى از شيعيان به جهت کمی سن در امامت آن جناب تأمّلى داشتند، تا آنكه علما و افاضل و اشراف شيعه از بلاد مختلف متوجّه حج گرديدند، و بعد از انجام مناسك حج به خدمت آن حضرت رسيدند و پس از مشاهده معجزات و كرامات فراوان از او و پی بردن به علوم و كمالات فراوانش شک شان برطرف شده و اقرار به امامت آن حضرت کردند. تا جائیکه كلينى و ديگران روايت كرده‏ اند كه در يك مجلس يا در چند روز متوالى سى هزار مسألۀ سخت و بسیار دشوار از آن معدن علوم و فضايل سؤال كردند، و برای همه سؤال ها جوابی علمی، کافی و مستند شنيدند « مناقب آل ابیطالب ج ۴ ص ۴۱۵، كشف الغمّه ج ۳ص ۱۳۷و ۱۴۳و ۱۵۵».

اما در كيفيّت شهادت آن حضرت سه روایت متفاوت نقل شده است که به آن اشاره می‌کنیم

روایت اول: در كتاب اثبات الوصیه مسعودی و عيون المعجزات حسین بن عبدالوهاب روايت شده است در سال ۲۱۸هجری که مأمون ( پدر ام الفضل) به طرف روم رفته بود و در محلى به نام بدندون سال ۲۱۸در ماه رجب از دنيا رفته بود، حضرت جواد عليه‌السلام با قصد ادای فریضۀ قصد رفتن به حج را داشتند اما قبل از خروج از مدینه فرزندش امام علی النقىعليه‌السلام را كه هنوز كودكى بود در مدينه گذاشت و مواريث ائمه و سلاح پيامبر را به او سپرد و در مقابل اصحاب مورد اعتماد خود تصريح به امامت آن جناب كرد؛ آنگاه به جانب عراق برگشت به همراه همسر خود یعنی دختر مأمون راهی حج شدند. در آن زمان شانزده سال از امامت حضرت جواد عليه‌السلام  گذشته بود و معتصم محمّد بن هارون ( برادر مأمون) در ماه شعبان سال ۲۱۸ خلافت را بجای برادرش غصب کرد.
معتصم پيوسته راهى می‌جست كه حضرت جوادعلیه‌السلام را از ميان بردارد و می‌دانست اُمّ الفضل با حضرت جوادعليه‌السلام ميانه خوبى ندارد يكى به جهت اولاد نداشتن از آن جناب و ديگر بواسطه حسادت شديدى كه نسبت به مادر حضرت امام علي النقى عليه‌السلام می‌ ورزيد زيرا حضرت جواد عليه‌السلام او را بر اُمّ الفضل مقدم می‌داشت معتصم به اُمّ الفضل پيشنهاد كرد كه حضرت جواد عليه‌السلام را مسموم كند. اُمّ الفضل قبول كرد و سمى را در انگور رازقى جاى داد و در مقابل امام عليه‌السلام گذاشت همين كه حضرت جواد عليه‌السلام از آن انگور ميل كرد اُمّ الفضل شروع به گريه نمود امام عليه‌السلام فرمود چرا گريه می‌كنى خدا تو را گرفتار دردى كند كه خوب‏ شدنى نباشد و بلائى گرفتار شوى كه پوشيدنى نباشد. روایت شده است اُمّ الفضل مبتلا به دردى در مستورترين عضو بدن خود شد و به همان درد از دنيا رفت به بواسير مبتلا شد. بعضى گفته ‏اند اين جراحت در آلت تناسلی او بود. حضرت جواد در سال ۲۲۰ هجرى روز سه شنبه پنجم ذيحجه از دنيا رفت بيست و چهار سال چند ماه داشت زيرا در سال ۱۹۵بدنيا آمده بود.

متن عربی روایت:  لَمَّا خَرَجَ أَبُو جَعْفَرٍ عليه‌السلام وَ زَوْجَتُهُ ابْنَةُ الْمَأْمُونِ حَاجّاً وَ خَرَجَ أَبُو الْحَسَنِ عَلِيٌّ ابْنُهُ عليه‌السلام وَ هُوَ صَغِيرٌ فَخَلَّفَهُ فِي الْمَدِينَةِ وَ سَلَّمَ إِلَيْهِ الْمَوَارِيثَ وَ السِّلَاحَ وَ نَصَّ عَلَيْهِ بِمَشْهَدِ ثِقَاتِهِ وَ أَصْحَابِهِ وَ انْصَرَفَ إِلَى الْعِرَاقِ وَ مَعَهُ زَوْجَتُهُ ابْنَةُ الْمَأْمُونِ وَ كَانَ خَرَجَ الْمَأْمُونُ إِلَى بِلَادِ الرُّومِ فَمَاتَ بالبديرون فِي رَجَبٍ سَنَةَ ثَمَانَ عَشْرَةَ وَ مِائَتَيْنِ وَ ذَلِكَ فِي سِتَّ عَشْرَةَ سَنَةً  مِنْ إِمَامَةِ أَبِي جَعْفَرٍعليه‌السلام وَ بُويِعَ الْمُعْتَصِمُ أَبُو إِسْحَاقَ مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ فِي شَعْبَانَ مِنْ سَنَةِ ثَمَانَ عَشْرَةَ وَ مِائَتَيْنِ‏  ثُمَّ إِنَّ الْمُعْتَصِمَ جَعَلَ يَعْمَلُ الْحِيلَةَ فِي قَتْلِ أَبِي جَعْفَرٍعليه‌السلام وَ أَشَارَ عَلَى ابْنَةِ الْمَأْمُونِ زَوْجَتِهِ بِأَنْ تَسُمَّهُ لِأَنَّهُ وَقَفَ عَلَى انْحِرَافِهَا عَنْ أَبِي جَعْفَرٍعليه‌السلام وَ شِدَّةِ غَيْرَتِهَا عَلَيْهِ لِتَفْضِيلِهِ أُمَّ أَبِي الْحَسَنِ ابْنِهِ عَلَيْهَا وَ لِأَنَّهُ لَمْ يُرْزَقْ مِنْهَا وَلَدٌ فَأَجَابَتْهُ إِلَى ذَلِكَ وَ جَعَلَتْ سَمّاً فِي عِنَبٍ رَازِقِيٍّ وَ وَضَعَتْهُ بَيْنَ يَدَيْهِ فَلَمَّا أَكَلَ مِنْهُ نَدِمَتْ وَ جَعَلَتْ تَبْكِي فَقَالَ مَا بُكَاؤُكِ وَ اللَّهِ لَيَضْرِبَنَّكِ اللَّهُ بِعَقْرٍ لَا يَنْجَبِرُ وَ بَلَاءٍ لَا يَنْسَتِرُ فَمَاتَتْ بِعِلَّةٍ فِي أَغْمَضِ الْمَوَاضِعِ مِنْ جَوَارِحِهَا صَارَتْ نَاصُوراً فَأَنْفَقَتْ مَالَهَا وَ جَمِيعَ مَا مَلَكَتْهُ عَلَى تِلْكَ الْعِلَّةِ حَتَّى احْتَاجَتْ إِلَى الِاسْتِرْفَادِ وَ رُوِيَ أَنَّ النَّاصُورَ كَانَ فِي فَرْجِهَا وَ قُبِضَ عليه‌السلام فِي سَنَةِ عِشْرِينَ وَ مِائَتَيْنِ مِنَ الْهِجْرَةِ فِي يَوْمِ الثَّلَاثَاءِ لِخَمْسٍ خَلَوْنَ مِنْ ذِي الْحِجَّةِ وَ لَهُ أَرْبَعٌ وَ عِشْرُونَ سَنَةً وَ شُهُورٌ لِأَنَّ مَوْلِدَهُ كَانَ فِي سَنَةِ خَمْسٍ وَ تِسْعِينَ وَ مِائَةٍ.. « عيون المعجزات، ص ۱۲۹، اثبات الوصیه ۲۱۹، دلائل الامامیه ص ۳۹۵، بحار الانوار ج ۵۰ ص ۱۶؛ جلاءالعیون ص ۹۶۷، منتهی الآمال ص ۱۸۰۴»

روایت دوم: ابن شهر آشوب می‌نویسد معتصم بعد از غصب خلافت و به قدرت رسیدن، به عبد الملك « والى مدينه » نامه نوشت كه امام محمّد تقى عليه‌السلام را با اُمّ الفضل روانه بغداد كند. وقتی حضرت وارد بغداد شد، به ظاهر اكرام کرده و هدایائی براى آن جناب و اُمّ الفضل فرستاد، و توسط غلامش به نام اشناس، شربت حماضى براى حضرت فرستاد و سر آن ظرف را مهر كرده بود. غلام شربت را به خدمت آن حضرت آورد و گفت: اين شربتى است كه خليفه براى خود آماده کرده است، و خود با همراهانش تناول كرده، و اين مقدار را براى شما فرستاده كه با برف  سرد کرده و بنوشی، سپس خود غلام با برفی که به همراه داشت، براى حضرت شربت آماده کرد، امام عليه‌السلام فرمود: باشد كه شب در وقت افطار تناول نمايم، آن ملعون گفت: برف آب و شربت گرم می‌شود، پس همین الآن بنوش، هر چه امام عليه‌السلام از آشاميدن امتناع نمود، آن ملعون بیشتر اصرار می‌کرد تا آنكه امام عليه‌السلام به اجبار شربت زهرآلود را نوشيد، و دست از حيات پُر برکتش كشيد.

متن عربی روایت:  وَ لَمَّا بُويِعَ الْمُعْتَصِمُ جَعَلَ يَتَفَقَّدُ أَحْوَالَهُ فَكَتَبَ إِلَى عَبْدِ الْمَلِكِ الزَّيَّاتِ أَنْ يُنْفِذَ إِلَيْهِ التَّقِيَّ وَ أُمَّ الْفَضْلِ فَأَنْفَذَ ابْنُ الزَّيَّاتِ عَلِيَّ بْنَ يَقْطِينٍ إِلَيْهِ فَتَجَهَّزَ وَ خَرَجَ إِلَى بَغْدَادَ فَأَكْرَمَهُ وَ عَظَّمَهُ وَ أَنْفَذَ أُشْنَاسَ بِالتُّحَفِ إِلَيْهِ وَ إِلَى أُمِّ الْفَضْلِ ثُمَّ أَنْفَذَ إِلَيْهِ شَرَابَ حُمَّاضِ الْأُتْرُجِّ تَحْتَ خَتْمِهِ عَلَى يَدَيِ أُشْنَاسٍ وَ قَالَ إِنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ذَاقَهُ قِبَلَ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي دَاوُدَ وَ سَعْدِ بْنِ الْخَصِيبِ وَ جَمَاعَةٍ مِنَ الْمَعْرُوفِينَ وَ يَأْمُرُكَ أَنْ تَشْرَبَ مِنْهَا بِمَاءِ الثَّلْجِ وَ صَنَعَ فِي الْحَالِ فَقَالَ اشْرَبْهَا بِاللَّيْلِ قَالَ إِنَّهَا يَنْفَعُ بَارِداً وَ قَدْ ذَابَ الثَّلْجُ وَ أَصَرَّ عَلَى ذَلِكَ فَشَرِبَهَا عَالِماً بِفِعْلِهِم‏ « مناقب آل ابیطالب ج ۴ ص ۴۱۶، بحار الانوار ج ۵۰ ص ۸، منتهی الآمال ص ۱۸۰۵»

روایت سوم: در تفسير عياشى و وسائل الشیعه شیخ حر عاملی است که: زرقان دوست ابن ابى داود و رفيق صميمى ‏اش گفت: يك روز ابن ابى داود از پيش معتصم برگشت ولى خيلى غمگين و افسرده بود. گفتم: چه شده؟ گفت: امروز آرزو كردم كه كاش بيست سال پيش مرده بودم!! پرسيدم براى چه؟ گفت بواسطه كارى كه از اين سياه چهره پسر على بن موسى الرضا (حضرت جوادعليه‌السلام ) در حضور امير المؤمنين انجام شد گفتم جريان چه بود؟ گفت يك سارق را آوردند كه اقرار به دزدى خود كرده بود از خليفه درخواست داشت كه او را پاك نمايد بوسيله جارى كردن حدّ الهی، به همين جهت فقها را در مجلس خود جمع كرده بود و محمّد بن علی (حضرت جواد عليه‌السلام) نيز بود از ما پرسيد چه قسمت از دست دزد بايد قطع شود؟ من گفتم: از مچ گفت: به چه دليل گفتم: زيرا دست اطلاق بر انگشتها و كف دست مى ‏شود تا مچ خداوند در آيه تيمم نيز می‌فرمايد: فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ حرف مرا گروهى از دانشمندان قبول كردند. يك دسته ديگر گفتند: بايد تا آرنج قطع شود پرسيد به چه دليل گفتند: زيرا خداوند در اين آيه می فرمايد: وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ در مورد وضو گرفتن می‌فرمايد دستهاى خود را بشوئيد تا آرنج معلوم می‌شود دست شامل تا آرنج مى ‏شود.

در اين موقع رو بجانب محمّد بن علىعليه‌السلام كرده گفت: شما چه می گوئيد؟ فرمود: اينها نظر خود را در مورد دست دزد گفتند. گفت: شما را بخدا سوگند شما نيز نظر خود را بفرمائيد. فرمود اكنون كه قسم دادى می‌گويم كه اينها بر خلاف دستور پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله می گويند زيرا دست دزد بايد از آخر انگشتان قطع شود كف دست باقى بماند. گفت: به چه دليل؟ فرمود: به دليل فرمايش پيغمبر اكرم صلی الله علیه وآله كه فرموده است: سجده بر هفت موضع انجام می‌شود صورت و دو دست و دو زانو و دو پا اگر دستش را از مچ يا آرنج قطع كنند ديگر دستى نخواهد ماند تا سجده نمايد خداوند در اين آيه می فرمايد: «أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ» سجده‏گاه ها مخصوص خدا است. منظورش همين هفت موضع است كه با آن سجده می كنند «فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً» آنچه اختصاص بخدا داشته باشد قطع نمی‌شود. معتصم حرف او را پسنديد و دستور داد دست دزد را از انتهاى انگشتان قطع كنند و كف دست را باقى بگذارند. ابن ابى داود گفت: براى من قيامتى بپا شد آرزو داشتم كه زنده نباشم. زرقان گفت: ابن ابى داود بعدها به من گفت: پس از سه روز پيش معتصم رفته گفتم خير خواهى براى امير المؤمنين بر من واجب است من می‌خواهم در موردى با شما صحبت كنم كه می دانم بواسطه اين حرف اهل جهنم خواهم شد.

پرسيد منظورت چيست؟ گفتم: وقتی اميرالمؤمنين تمام دانشمندان مملكت و فقيهان را در مجلس خود احضار می‌كنند براى حكمى از احكام دين و از آنها می‌پرسد ايشان نيز نظر خود را می‌دهند با اينكه در چنين مجلسى خويشاوندان اميرالمؤمنين، سپهداران، وزيران و منشيان حضور دارند و مردم پيوسته گوش به چنين مجالسى دارند كه چه اتفاق مى ‏افتد بعد شما سخن تمام دانشمندان را رها می‌كنى و گفتار مردى را می‌پذيرى كه گروهى از مسلمانان مدعى امامت براى او هستند و می‌گويند او شايسته مقام خلافت است نه معتصم.

ابن ابى داود می‌گوید متوجه شدم رنگ چهره معتصم تغيير كرد و فهميد چه كرده گفت: خدا به تو پاداش اين نصيحت و خيرخواهى را بدهد. روز چهارم فلان نويسنده را دستور داد كه محمّد بن علي عليه‌السلام را به منزل خود دعوت كند. ولى امام محمّد تقى نپذيرفت و گفت می دانيد كه من به مجالس شما نمى ‏آيم گفت: من شما را براى صرف غذا دعوت می كنم آرزو دارم قدم بر روى فرش ما بگذاريد و منزل ما را تبرك فرمائيد؛ فلان كس نيز از وزيران خليفه آرزوى ملاقات شما را دارد. به منزل او رفت پس از ميل كردن مقدارى غذا احساس سمّ نمود مركب سوارى خود را خواست تا برود. صاحب منزل تقاضا كرد كه بيشتر تشريف داشته باشيد فرمود: رفتن من براى تو بهتر است آن روز تا شب پيوسته حالش خراب بود استفراغ می‌كرد و اسهال سخت داشت بخود می‌پيچيد تا از دنيا رفت.

متن عربی روایت:  تفسير العياشي عَنْ زُرْقَانَ صَاحِبِ ابْنِ أَبِي دُوَادٍ  وَ صَدِيقِهِ بِشِدَّةٍ قَالَ: رَجَعَ ابْنُ أَبِي دُوَادٍ ذَاتَ يَوْمٍ مِنْ عِنْدِ الْمُعْتَصِمِ وَ هُوَ مُغْتَمٌّ فَقُلْتُ لَهُ فِي ذَلِكَ فَقَالَ وَدِدْتُ الْيَوْمَ أَنِّي قَدْ مِتُّ مُنْذُ عِشْرِينَ سَنَةً قَالَ قُلْتُ لَهُ وَ لِمَ ذَاكَ قَالَ لِمَا كَانَ مِنْ هَذَا الْأَسْوَدِ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الْيَوْمَ بَيْنَ يَدَيْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ قُلْتُ لَهُ وَ كَيْفَ كَانَ ذَلِكَ قَالَ إِنَّ سَارِقاً أَقَرَّ عَلَى نَفْسِهِ بِالسَّرِقَةِ وَ سَأَلَ الْخَلِيفَةَ تَطْهِيرَهُ بِإِقَامَةِ الْحَدِّ عَلَيْهِ فَجَمَعَ لِذَلِكَ الْفُقَهَاءَ فِي مَجْلِسِهِ وَ قَدْ أَحْضَرَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ فَسَأَلَنَا عَنِ الْقَطْعِ فِي أَيِّ مَوْضِعٍ يَجِبُ أَنْ يُقْطَعَ قَالَ فَقُلْتُ مِنَ الْكُرْسُوعِ  قَالَ وَ مَا الْحُجَّةُ فِي ذَلِكَ قَالَ قُلْتُ لِأَنَّ الْيَدَ هِيَ الْأَصَابِعُ وَ الْكَفُّ إِلَى الْكُرْسُوعِ لِقَوْلِ اللَّهِ فِي التَّيَمُّمِ فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ « المائدة: 5» وَ اتَّفَقَ مَعِي ذَلِكَ قَوْمٌ وَ قَالَ آخَرُونَ بَلْ يَجِبُ الْقَطْعُ مِنَ الْمِرْفَقِ قَالَ وَ مَا الدَّلِيلُ عَلَى ذَلِكَ قَالُوا لِأَنَّ اللَّهَ لَمَّا قَالَ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ فِي الْغَسْلِ دَلَّ ذَلِكَ عَلَى أَنَّ حَدَّ الْيَدِ هُوَ الْمِرْفَقُ‏

قَالَ فَالْتَفَتَ إِلَى مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ ع فَقَالَ مَا تَقُولُ فِي هَذَا يَا أَبَا جَعْفَرٍ فَقَالَ قَدْ تَكَلَّمَ الْقَوْمُ فِيهِ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ دَعْنِي مِمَّا تَكَلَّمُوا بِهِ أَيُّ شَيْ‏ءٍ عِنْدَكَ قَالَ أَعْفِنِي عَنْ هَذَا يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ أَقْسَمْتُ عَلَيْكَ بِاللَّهِ لَمَّا أَخْبَرْتَ بِمَا عِنْدَكَ فِيهِ فَقَالَ أَمَّا إِذَا أَقْسَمْتَ عَلَيَّ بِاللَّهِ إِنِّي أَقُولُ إِنَّهُمْ أَخْطَئُوا فِيهِ السُّنَّةَ فَإِنَّ الْقَطْعَ يَجِبُ أَنْ يَكُونَ مِنْ مَفْصِلِ أُصُولِ الْأَصَابِعِ فَيُتْرَكُ الْكَفُّ قَالَ وَ مَا الْحُجَّةُ فِي ذَلِكَ قَالَ قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ السُّجُودُ عَلَى سَبْعَةِ أَعْضَاءٍ الْوَجْهِ وَ الْيَدَيْنِ وَ الرُّكْبَتَيْنِ وَ الرِّجْلَيْنِ فَإِذَا قُطِعَتْ يَدُهُ مِنَ الْكُرْسُوعِ أَوِ الْمِرْفَقِ لَمْ يَبْقَ لَهُ يَدٌ يَسْجُدُ عَلَيْهَا وَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ «1» يَعْنِي بِهِ هَذَا الْأَعْضَاءَ السَّبْعَةَ الَّتِي يُسْجَدُ عَلَيْهَا فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً وَ مَا كَانَ لِلَّهِ لَمْ يُقْطَعْ قَالَ فَأَعْجَبَ الْمُعْتَصِمَ ذَلِكَ وَ أَمَرَ بِقَطْعِ يَدِ السَّارِقِ مِنْ مَفْصِلِ الْأَصَابِعِ دُونَ الْكَفِّ قَالَ ابْنُ أَبِي دُوَادٍ قَامَتْ قِيَامَتِي وَ تَمَنَّيْتُ أَنِّي لَمْ أَكُ حَيّاً قَالَ زُرْقَانُ قَالَ ابْنُ أَبِي دُوَادٍ صِرْتُ إِلَى الْمُعْتَصِمِ بَعْدَ ثَالِثَةٍ فَقُلْتُ إِنَّ نَصِيحَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيَّ وَاجِبَةٌ وَ أَنَا أُكَلِّمُهُ بِمَا أَعْلَمُ أَنِّي أَدْخُلُ بِهِ النَّارَ قَالَ وَ مَا هُوَ قُلْتُ إِذَا جَمَعَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ فِي مَجْلِسِهِ فُقَهَاءَ رَعِيَّتِهِ وَ عُلَمَاءَهُمْ لِأَمْرٍ وَاقِعٍ مِنْ أُمُورِ الدِّينِ فَسَأَلَهُمْ عَنِ الْحُكْمِ فِيهِ فَأَخْبَرُوهُ بِمَا عِنْدَهُمْ مِنَ الْحُكْمِ فِي ذَلِكَ وَ قَدْ حَضَرَ مَجْلِسَهُ أَهْلُ بَيْتِهِ وَ قُوَّادُهُ وَ وُزَرَاؤُهُ وَ كُتَّابُهُ وَ قَدْ تَسَامَعَ النَّاسُ بِذَلِكَ مِنْ وَرَاءِ بَابِهِ ثُمَّ يَتْرُكُ أَقَاوِيلَهُمْ كُلَّهُمْ لِقَوْلِ رَجُلٍ يَقُولُ شَطْرُ هَذِهِ الْأُمَّةِ بِإِمَامَتِهِ وَ يَدَّعُونَ أَنَّهُ أَوْلَى مِنْهُ بِمَقَامِهِ ثُمَّ يَحْكُمُ بِحُكْمِهِ دُونَ حُكْمِ الْفُقَهَاءِ قَالَ فَتَغَيَّرَ لَوْنُهُ وَ انْتَبَهَ لِمَا نَبَّهْتُهُ لَهُ وَ قَالَ جَزَاكَ اللَّهُ عَنْ نَصِيحَتِكَ خَيْراً قَالَ فَأَمَرَ الْيَوْمَ الرَّابِعَ فُلَاناً مِنْ كُتَّابِ وُزَرَائِهِ بِأَنْ يَدْعُوَهُ إِلَى مَنْزِلِهِ فَدَعَاهُ فَأَبَى أَنْ يُجِيبَهُ وَ قَالَ قَدْ عَلِمْتَ أَنِّي لَا أَحْضُرُ مَجَالِسَكُمْ فَقَالَ إِنِّي إِنَّمَا أَدْعُوكَ إِلَى الطَّعَامِ‏ وَ أُحِبُّ أَنْ تَطَأَ ثِيَابِي وَ تَدْخُلَ مَنْزِلِي فَأَتَبَرَّكَ بِذَلِكَ فَقَدْ أَحَبَّ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ مِنْ وُزَرَاءِ الْخَلِيفَةِ لِقَاءَكَ فَصَارَ إِلَيْهِ فَلَمَّا طَعِمَ مِنْهَا أَحَسَّ السَّمَّ فَدَعَا بِدَابَّتِهِ فَسَأَلَهُ رَبُّ الْمَنْزِلِ أَنْ يُقِيمَ قَالَ خُرُوجِي مِنْ دَارِكَ خَيْرٌ لَكَ فَلَمْ يَزَلْ يَوْمُهُ ذَلِكَ وَ لَيْلُهُ فِي خِلْفَةٍ حَتَّى قُبِضَ  « تفسير العيّاشيّ ج ۱ ص ۳۱۹و ۳۲۰، وسائل الشیعه ج ۱۸ ص ۴۹۰؛ تفسیر برهان ح ۱ ص ۴۷۱، بحار الأنوار، المجلسي ،ج‏ ۵۰،ص: ۵ ، منتهی الآمال ص ۱۸۰۷»

بعد از شهادت امام جواد عليه‌السلام فرزندش امام هادی عليه‌السلام به غسل دادن و کفن کردن و نماز بر ایشان پرداخت. هرچند معتصم خواستار این بود که امام جواد عليه‌السلام مخفیانه دفن شود و کسی در تشییع جنازه ایشان حاضر نشود، لیکن شیعیان به این امر آگاه شدند، از منازل خود خارج شدند و حدود ۱۲۰۰۰ نفر آن حضرت را تشییع کردند و به خاک سپردند. « الامام الجواد من المهد الی اللحد، ص ۴۰۵ و ۴۰۷»

تذکر بسیار مهم: بعضاً مطالبی در خصوص رقص و پایکوبی اُمّ الفضل و کنیزان او بعد از شهادت امام عليه‌السلام و به پشت بام بردن بدن حضرت و سایه انداختن کبوتران بر بدن امام و .... گفته می شود که هیچکدام از این مطالب در کتب معتبر نیامده است .