روایت تاریخی

شیخ صدوق به نقل از ابن عباس می نویسد روزی پیامبر در مسجد نشسته بود و در شأن و جایگاه اهل بیت در روز قیامت خبر می داد و آنگاه که به دخترش حضرت زهرا سلام الله علیها رسید فرمود: وَ أَمَّا ابْنَتِي فَاطِمَةُ فَإِنَّهَا سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ؛ و اما دخترم فاطمه كه بانوى زنان جهانيان است از اولين و آخرين وَ هِيَ بَضْعَةٌ مِنِّي و پاره تن من است وَ هِيَ نُورُ عَيْنِي و نور ديده من است؛ وَ هِيَ ثَمَرَةُ فُؤَادِي، و ميوه دل من است وَ هِيَ رُوحِيَ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيَّ؛ و روح من است كه درون من است؛ وَ هِيَ الْحَوْرَاءُ الْإِنْسِيَّةُ؛ و حوراء انسيه است؛ قَامَتْ فِي مِحْرَابِهَا بَيْنَ يَدَيْ رَبِّهَا جَلَّ جَلَالُهُ ظَهَرَ نُورُهَا لِمَلَائِكَةِ السَّمَاءِ كَمَا يَظْهَرُ نُورُ الْكَوَاكِبِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ؛ هر وقت در محراب خود برابر

ابن شهرآشوب در مناقب آل ابیطالب به نقل از أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ می‌نویسد: پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم در بیماری که منجر به وفاتشان گردید فاطمه سلام الله علیها را خواست و کلامی را به صورت پنهانی به وی فرمود که به واسطه آن فاطمه سلام الله علیها گریست. دَعَا فَاطِمَةَ فِي شَكْوَاهُ الَّذِي قُبِضَ فِيهِ فَسَارَّهَا بِشَيْ‏ءٍ فَبَكَتْ ثُمَّ دَعَاهَا فَسَارَّهَا فَضَحِكَتْ. سپس دوباره او را خواند و کلام پنهانی دیگری به وی فرمود که این بار فاطمه سلام الله علیها به واسطه شنیدن آن خندان گردید. از ایشان علت این گریه و خنده را پرسیدم؛ فرمود: أَخْبَرَنِي النَّبِيُّ أَنَّهُ مَقْبُوضٌ فَبَكَيْتُ ثُمَّ أَخْبَرَنِي أَنِّي أَوَّلُ أَهْلِهِ لُحُوقاً بِهِ فَضَحِكْتُ‏  پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم به من خبر وفات خود را داد که مرا گریان کرد سپس مرا خبر داد که اولین کسی که از خانواده به وی ملحق می شود من هستم که این مرا شاد گرداند.

 ابو جعفر طبرى امامى در کتاب دلائل الامامیه از امام صادق عليه السّلام روايت كرده است: وَ قُبِضَتْ فِي جُمَادَى الْآخِرَةِ يَوْمَ‏ الثَّلَاثَاءِ لِثَلَاثٍ‏ خَلَوْنَ‏ مِنْهُ‏، سَنَةَ إِحْدَى‏ عَشْرَةَ مِنَ الْهِجْرَةِ. وَ كَانَ سَبَبُ وَفَاتِهَا أَنَّ قُنْفُذاً مَوْلَى عُمَرَ لَكَزَهَا بِنَعْلِ السَّيْفِ‏ بِأَمْرِهِ، فَأَسْقَطَتْ مُحَسِّناً وَ مَرِضَتْ مِنْ ذَلِكَ مَرَضاً شَدِيداً، وَ لَمْ تَدَعْ أَحَداً مِمَّنْ آذَاهَا يَدْخُلُ عَلَيْهَا حضرت فاطمه سلام الله علیها روز سه شنبه، سوم ماه جمادى الثانى سال يازدهم هجرى از دنيا رحلت نمود. علّت شهادت آن حضرت همان ضربه‏ اى بود كه قنفذ غلام عمر به امر او به حضرت زده بود. حضرت زهرا سلام الله علیها به علت آن ضربه محسن را سقط نمود و بدين جهت به شدّت بيمار شد و اجازه نداد احدى از آن افرادى كه وى را اذيت كرده بودند نزد او وارد شوند. طبری شیعه، دلائل الامامیه ص ۱۳۴، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۴۳ ص ۱۷۰، علامه بحرانی، عوالم العلوم ج ۱۱ ص ۵۶۶
محمّد بن همام مى ‏گويد: روايت شده: حضرت فاطمه سلام الله علیها در روز بيستم ماه جمادى الآخر از دنيا رحلت نمود. عمر مباركش هجده سال و هشتاد و پنج روز بود. حضرت على علیه‌السلام آن بانو را غسل داد. به هنگام غسل دادن وى غير از حضرت على علیه‌السلام حسنين عليهما السّلام،

در مورد زمان شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها در کتب تاریخی اختلاف زیاد است و اکثراً زمان شهادت را بر اساس مدت حیات ایشان بعد از رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم عنوان کرده اند. از طرفی با توجه به اینکه در خصوص رحلت پیامبر نیر دو روایت ۲۸ صفر و ۱۲ ربیع الاول وجود دارد همین باعث شده اختلافات در تعیین تاریخ دقیق شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها بیشتر شود که در ادامه به آن می پردازیم. الف) فتال نیشابوری؛ محدث اربلی و ابن شهرآشوب در گزارش دومی نقل کرده اند که حضرت ۴۰ روز بعد از رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به شهادت رسیدند؛ یعنی در هشتم ربیع الثانی سال ۱۱ هجری. ( ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۳ ص ۳۵۷، محدث اربلی، کشف الغمه ج۱ ص ۴۴۹، فتال نیشابوری روضة الواعظین ج ۱ص ۱۵۱، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۴۳ ص ۷ ،شیخ عباس قمی منتهی الآمال ص ۱۶۵)  ب) اما یوسف الشامی و ابن شهر آشوب در گزارش دیگری بدون اشاره به مدت حیات حضرت بعد از رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم روز شهادت را در ۱۳ ربیع الثانی ذکر کرده اند ( یعنی ۴۵ روز بعد از رحلت پیامبر) ( ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۳ ص ۳۵۷،  یوسف شامی، الدر النظیم ص ۴۸۵ ، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۴۳ ص ۱۸۰) 

رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمودند : هنگامى كه روز قيامت فرا می‌رسد دخترم فاطمه سلام‌الله‌علیها در حالى می‌آيد كه بر يكى از ناقه‏ هاى بهشتى سوار است و از دو پهلوى آن ناقه حريرهاى بهشتى آويزان، مهار آن از مرواريد تازه، پاهايش از زمرّد سبز، دم آن از مشك ناب، ديدگانش از درّ و ياقوت سرخ خواهد بود. قبّه‏ اى از نور بر پشت آن ناقه نصب شده كه اندرون آن از بيرون آشكار، ميان آن حاوى عفو پروردگار و بيرون آن رحمت خداوند رحيم است.

فاطمه سلام‌الله‌علیها تاجى از نور بر سر دارد كه داراى هفتاد پايه باشد، هر پايه ‏اى از آن به وسيله مرواريدى مرصّع و نظير ستاره‏اى درخشان خواهد بود. در طرف راست و چپ فاطمه سلام‌الله‌علیها هر كدام هفت هزار ملك خواهد بود. جبرئيل كه در آن هنگام مهار ناقه فاطمه سلام‌الله‌علیها

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود: ابْنَتِي فَاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِين مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِين، دخترم فاطمه سلام‌الله‌علیها سرور زنان دو جهان از اولین تا آخرین نفراست و در بعضی روایات گفته شده که سرور زنان بهشتی است، این حدیث در اکثر کتب اهل سنت با جملات مختلف و با راویان مختلف نقل شده است که از آن جمله می‌توان به دو کتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم که از مهمترین و معتبرترین کتب اهل سنت است اشاره کرد. باز هم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود: فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّي مَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِي يَرْضَى اللَّهُ لِرِضَاهَا وَ يَغْضَبُ لِغَضَبِهَا وَ هِيَ سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِين. فاطمه سلام‌الله‌علیها پاره تن من است هر کس او را بیازارد مرا آزرده است، رضایت خدا در رضایت او غضب خدا در غضب اوست و او سرور زنان دو جهان است. این حدیث نیز همچون حدیث قبلی در اکثر کتب اهل سنت از جمله صحیح بخاری و صحیح مسلم به تواتر آمده است و در مستند بودن آن هیچ شبه ای نیست. ( صحیح بحاری ج ۵ ص ۲۵ سنن ترمذی ج ۵ ص ۵۷۴  مسند احمدبن حنبل ج ۶ ص ۲۸۲ و .... )

در سالروز ولادت با سعادت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها اختلافی در منابع معتبر وجود ندارد و تمام مورخین ولادت آن حضرت را در بیستم جمادی الثانی ذکر کرده‌اند، تنها علامه مجلسی بعد از ذکر ولادت حضرت در بیستم جمادی الثانی در روایت دومی بدون ذکر منبع و سند می‌نویسد به قولی هم در دهم جمادی الثانی بوده است. علامه مجلسی بحارالأنوار ج۹۷ ص ۲۰۲؛  در مورد سال ولادت اختلاف نظر هست عده‌ای ولادت را در بیستم جمادی الثانی سال دوم بعثت ذکر کرده‌اند. شیخ مفید، مسار الشیعه ص ۵۴، طبری شیعه، دلائل الامامیه ص ۱۳۴، رضی الدین حلّی، العدد القویه ص ۲۱۹، و عده‌ای ولادت را در بیستم جمادی الثانی سال پنجم بعثت ذکر کرده‌اند علامه طبرسی، اعلام الوری ج۱ ص ۲۹۰، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج ۳ ص ۳۵۷، و عده ای نیز در دو روایت مجزا هر دو سال را ذکر کرده‌اند. ( شیخ طوسی، مصباح المتهجد ج ۲ ص۷۹۳، شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۱۲، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۴۳ ص ۶، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۱۲۵، شیخ عباس قمی فیض العلام  ص ۳۴۴) بعضی از مورخین نیز بدون اشاره به سال ولادت تنها به تولد حضرت در بیستم جمادی الثانی اشاره کرده‌اند. ابوریحان بیرونی آثارالباقیه ص ۱۵۳؛ سیدبن طاوس، اقبال الاعمال ج ۲ ص ۶۲۳،  عده‌ای نیز همچون مرحوم کلینی بدون اشاره به روز ولادت تنها سال پنجم بعثت را سال ولادت آن بانو ذکر کرده‌اند. مرحوم کلینی، الکافی ج ۱ ص ۴۵۸، البته بعضب از کتب اهل سنت نیز ولادت ایشان را قبل از بعثت پیامبر ذکر کرده اند که صحیح نیست؛

 محمّد بن همام مى ‏گويد: روايت شده: حضرت فاطمه سلام الله علیها در روز بيستم ماه جمادى الآخر از دنيا رحلت نمود. عمر مباركش هجده سال و هشتاد و پنج روز بود. حضرت على علیه‌السلام آن بانو را غسل داد. به هنگام غسل دادن او غير ازحضرت على علیه‌السلام حسنين عليه السّلام زينب سلام الله علیها امّ كلثوم، فضه خادمه و اسماء بنت عميس كسى ديگر حضور نداشت. آنگاه جنازه آن بانو را شبانه با حضور حسنين علیه‌السلام به جانب بقيع حمل نمودند و نماز بر بدن مبارك خواندند و كسى از دفن ايشان مطّلع نشد و احدى از مردم بر بدن آن بانو نماز نخواند مگر آن افرادى كه گفته شد. على علیه‌السلام بدن مباركش را در روضۀ مقدسه دفن و موضع قبرش را پنهان كرد. صبح آن شبى كه فاطمه سلام الله علیها را دفن نمودند اثر چهل قبر جديد در قبرستان بقيع مشاهده ‏شد. روز بعد كه مردم به بقيع آمدند با چهل قبر جديد مواجه شدند و نتوانستند قبر حضرت زهرا سلام الله علیها را از ميان آن چهل قبر تشخيص دهند.

ساختن تابوت برای حضرت زهرا سلام الله علیها: محدث اربلی به نقل از ابن عبّاس مى‏ گويد: آن هنگام كه بيمارى حضرت فاطمه سلام الله علیها شدّت يافت، به اسماء بنت عميس فرمود: آيا نمى‏ بينى من در چه حالى هستم؟ مبادا مرا روى تخته ‏اى بگذاريد كه جنازه‏ ام ظاهر باشد! اسماء گفت: نه به جان خودم سوگند، بلكه نظير آن تابوتى را براى تو درست مى ‏كنم كه در حبشه ديده ‏ام. حضرت زهرا سلام الله علیها به وى فرمود: پس نمونه آن را به من نشان بده! اسماء فرستاد تا از بازار شاخه‏ هاى تازه خرما آوردند. آنگاه آن تابوتى را كه در حبشه ديده بود، ساخت و آن اوّلين تابوتى بود كه ساخته شد. حضرت زهرا سلام الله علیها پس از ديدن آن تابوت خندان شد و هيچ وقت غير از آن موقع خندان نشده بود. وَ عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَيْسٍ‏ أَنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَتْ لِأَسْمَاءَ إِنِّي قَدِ اسْتَقْبَحْتُ مَا يُصْنَعُ بِالنِّسَاءِ أَنَّهُ يُطْرَحُ عَلَى الْمَرْأَةِ الثَّوْبُ فَيَصِفُهَا لِمَنْ رَأَى فَقَالَتْ أَسْمَاءُ يَا بِنْتَ‏ رَسُولِ‏ اللَّهِ‏ أَنَا أُرِيكِ‏ شَيْئاً رَأَيْتُهُ‏ بِأَرْضِ‏ الْحَبَشَةِ قَالَ فَدَعَتْ بِجَرِيدَةٍ رَطْبَةٍ فَحَسَّنَتْهَا ثُمَّ طَرَحَتْ عَلَيْهَا ثَوْباً فَقَالَتْ فَاطِمَةُ سلام الله علیها مَا أَحْسَنَ هَذَا وَ أَجْمَلَهُ لَا تُعْرَفُ بِهِ الْمَرْأَةُ مِنَ الرَّجُل‏ ( کشف الغمة ج ۲ ص ۶۷، بحار الأنوار ج ۴۳ ص ۶۲۶) 

در كتاب سليم بن قيس هلالى آمده: هنگامى كه پيامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم رحلت كرد هنوز جنازه مقدس آن حضرت را به خاك نسپرده بودند كه مردم عهد و پيمان خود را شكستند و مرتد شدند و علم مخالفت را برافراشتند و با ابوبکر بیعت کردند.  اما حضرت على علیه‌السلام مشغول غسل و كفن و حنوط بدن مبارك پيغمبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم شد تا اينكه آن پیکر مقدّس را به خاك سپرد. سپس حضرت على علیه‌السلام طبق وصيّت حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مشغول جمع آورى قرآن مجيد شد.

 پس از مدتی عمر به ابو بكر گفت: اکثر مردم به غير از على علیه‌السلام و اهل بيتش با تو بيعت كردند، به دنبال وى بفرست تا بيايد و بيعت كند. ابو بكر پسر عموى عمر را كه نامش قنفذ بود، خواست و به او فرمان داد: نزد على علیه‌السلام برو، به وى بگو: خليفۀ پيغمبر خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم تو را خواسته! قنفذ چندين مرتبه اين مأموريت را انجام داد ولى حضرت امير علیه‌السلام نزد آنان نيامد عمر در حالى كه خشمناك بود برخواست و خالد بن وليد و قنفذ را خواست، به آنان دستور داد تا هيزم و آتش برداشتند و به سوى خانه حضرت روانه شدند.