روایت تاریخی

استغاثه سیّدالشهدا در عصر عاشورا علیه‌السلام

امام علیه‌السلام قبل از نبرد برای آخرین بار رو به دشمنان كردند و اینگونه استغـاثه فرمودند[1]: هَلْ مِنْ ذَابٍّ يَذُبُّ عَنْ حَـرَمِ رَسُولِ اللَّهِ؟ آيا كسي نيست از حرم رسول خدا  صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم دفاع كند؟ هَلْ مِنْ مُوَحِّدٍ يَخَافُ اللَّهَ فِينَا؟ آيا خدا پرستي در ميان شما نيست كه در مورد ما از خدا بترسد؟ هَلْ مِنْ مُغِيثٍ يَرْجُو اللَّهَ بِإِغَاثَتِنَا؟ آيا دادرسي نيست كه به اميّد ثواب الهي به داد ما برسد؟ هَلْ مِنْ مُعِينٍ يَرْجُو مَا عِنْدَ اللَّهِ فِي إِعَانَتِنَا؟ آيا ياري كننده‌اي نيست كه به اميّد آنچه نزد خداست ما را ياري بدهد؟[2]

شهادت فرزند شیر خوار امام علیه‌السلام (حضرت علی اصغر[3] )

[ هرچند اين جملات امـام علیه‌السلام براي اتمـام حجّت بود یا اينكه شايد بتوانند كسي را در دقايق پایانی نجات دهند، امّا به هر جهت از اين سخنان گريه و شيون اهل حرم بیشتر شد] و امام علیه‌السلام براي آرام كردن زن‌ها به خيمه‌ها برگشتند[4]و ضمن آرام کردن اهل خیام به حضرت زينب فرمودند: نَاوِلِينِي وَلَدِيَ الصَّغِيرَ حَتَّى أُوَدِّعَه؛ فرزند صغیرم را بياور تا با او وداع كنم،[5]حضرت زينب(سلام الله علیها) علي اصغر را به امام علیه‌السلام دادند به نقل الفتوح، مَقْتَل خوارزمی، تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ، بحارالأنوار و دمعة الساکبه حضرت فرمودند: وَيْلٌ لِهَؤُلَاءِ الْقَوْمِ إِذَا كَانَ جَدُّكَ مُحَمَّدٌ الْمُصْطَفَى خَصْمَهُمْ! واى بر اين گروه در آن زمانی كه جدّت پيغمبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم  خصم آنان باشد! حضرت خم شدند كه طفل چند ماهه[6]را ببوسند، ولی قبل از بوسه امام علیه‌السلام، حَرْمَلَةُ بْنِ كَاهِلِ[7] تيري رها كرد و گلوي علی اصغر را گوش‌تا گوش بريد!  اباعبدالله به حضرت زينب(سلام الله علیها) فرمودند: کودکم را بگیر و سپس دو دست مباركشان را زير گلوي اين طفل گرفتند و دست‌ها از خون علی اصغر پر شد و آن گاه خون‌ها را به آسمان پاشيدند و فرمودند: هَوَّنَ عَلَيَّ مَا نَزَلَ بِي أَنَّهُ بِعَيْنِ اللَّهِ. در پيشگاه خدا اين مصيبت‌‌ها براي من آسان است، چرا كه خداوند آن را مي‌بیند. و بر پایه نقل ارشاد، مُثیرُالأحْزان، اعلام الوری، تاریخ الامم، البدایة و النهایة و مقتل امام حسین، امام علیه‌السلام فرمودند:[8] رَبِّ ! إِنْ تَكُنْ حَبَسْتَ عَنَّا النَّصْرَ مِنَ السَّمَاءِ فَاجْعَلْ ذَلِكَ لِمَا هُوَ خَيْرٌ وَ انْتَقِمْ لَنَا مِنْ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ الظَّالِمِين! پروردگارا ! اگر یاری‌ات را از آسمان از ما جلو گیری کردی، پس آن را قرار ده برای آنچه بهتر است و انتقام ما را از مردم ستمکار بگیر.[9]و به نقل مقتل امام حسین و تاریخ یعقوبی(۲/۲۴۵) امام فرمودند: نزد خداوند از ناقه صالح عزیزتری و محمّد هم از صالح پیامبر،گرامی‌تر است. از امام باقر علیه‌السلام چنین نقل شده است: فَلَمْ يَسْقُطْ مِنْ ذَلِكَ الدَّمِ قَطْرَةٌ إِلَى الْأَرْضِ[10]؛ حتّي قطره‌اي از این خون‌‌ها به زمين نيفتاد.[11]

گزارش دوّم در شهادت حضرت علی اصغر علیه‌السلام

روايت مشهور‌تر و معتبرتر در مورد شهادت حضرت علي‌اصغر همين بود كه گذشت و اکثرکتب دسته اوّل - قرن اوّل تا هفتم - نیز همین روایت را ذکر کرده‌اند. البته در بعضی از کتب تاریخی نقل ديگري هم هست؛ همان گونه که در مقتل جامع هم آمده است در بین کتب دسته اوّل؛ این گزارش اوّلین بار در مقتل الحسین هشام کلبی (شاگرد ابی مخنف) و سپس در تَذکرةُالخَواص نقل شده است.[12] روايت دوّم اين است که امّ‌کلثوم یا حضرت زینب(س)[13] علی اصغر را پیش امام علیه‌السلام آوردند و عرض کردند: این طفل تو سه روز است آبی ننوشیده؛ اگر می‌توانی برای او کمی آب تهیه کن.  امام، حضرت علي‌اصغر را به ميدان بردند و خطاب به لشکر عُمَرِبنِ سَعد ‌‌فرمودند: يَا قَوْم! إِنْ لَم تَرحَمُونِي فَارحَمُوا هَذَا الطِفلِ؛ اي مردم! اگر  به من رحم نمي‌كنيد، به اين طفل رحم كنيد و به روایتی دیگر[14] فرمودند: يَا قَوْم! قَدْ  قَتَلْتُمُ  شِيعَـتي وَ أَهْـلِ بَيْتِي، وَ قَدْ بَقِـيَ هَذَا الطِفـل يَتَلَـظّى عَطَشاً، فَاسقُـوهُ شَرْبَةً مِنَ الْمَاءِ؛ اى قوم! شيعيان و اهل بيتم را كشتيد و فقط اين طفل مانده است كه از عطش به خود مى‏پيچد، او را با شربتى ازآب سقايت كنيد. در اين لحظه؛ حرمله ـ لعنة الله علیه ـ  حضرت علي‌اصغر علیه‌السلام را با تير به شهادت مي‌‌رساند و ... [15].

دفن پیکر مطهّر حضرت علی اصغر علیه‌السلام

بر پایه روایات معتبر از کتب دسته اول تاریخی، امام علیه‌السلام پس از شهادت علي‌اصغر در پشت خیمه‌ها با غلاف شمشير، قبر كوچكي كندند[16] بر پیکر پاکش نماز خوانده[17] و او را دفن کردند.[18] البته همان گونه که پیش‌تر هم ذکر شده در نحوۀ شهادت این نازدانه اختلاف نظر زیاد است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ا. محل و نحوة وقوع شهادت: بعضی، در مقابل خیمه در حالی‌که امام او را می‌بوسیدند نقل کرده‌اند و بعضی معتقدند در مقابل لشکر دشمن و بر روی دست امام بوده است.

۲.  سن مبارک حضرت علی اصغر که پیش از این به این موضوع پرداختیم.

۳.  قاتل علی اصغر. (حَرْمَلَةُ بْنِ كَاهِلِ، عقبة بن بشیر، هانی بن ثابت، مردی از بنی اسد).

۴. جملات مختلف نقل شده از سیّدالشهدا  علیه‌السلام در هنگام شهادت حضرت علی اصغر.

۵ . دفن شدن و یا دفن نشدن آن حضرت، اکثر مقاتل تصریح بر دفن این بزرگوار توسط سیّدالشهدا علیه‌السلام دارند؛ اما در ارشاد، تاریخ یعقوبی و اعلام الوری آمده است که امام پیکر مطهّرش را در کنار دیگر شهدا گذاشتند.

۶. نماز خواندن و نخواندن امام بر پیکر مطهّرش؛ که در این صورت سن او بیش از پنج سال است زیرا  بر جسم کودک کمتر از پنج سال نماز خوانده نمی‌شود.

با توجه به نکـات ذکر شده، عـدّه‌ای از علما و محقـقین همچون حضرت آیت الله قاضی طباطبایی با استدلا ل‌های تاریخی؛ بر آنند که عبدالله رضیع و علی اصغر دو نفرند که به نظر می‌رسد صحیح باشد زیرا استدلال‌های آن‌ها قابل تأمّل است. از عبارت صفحات ۲۱۴ جلد دو کَشْفُ الغُمَّة  و ۱۱۷ خصایص الحسینیه  نیز اینگونه استنباط می شود که محدث اربلی و شیخ جعفر شوشتری نیر علی اصغر و عبدالله را دو نفر می دانند. محققین و نویسندگان کتب: باکاروان حسینی از مدینه تا مدینه ( جلد چهار صفحات ۳۶۱ تا ۳۶۷) یاران کوچک امام حسین ( ۲۶ تا ۴۳ ) و  تحقیق در باره اوّل اربعین ( ۶۶۱ تا ۶۸۰ ) با اختصاص صفحاتی  از کتب خویش با تشریح روایت‌های مختلف تاریخی سعی کرده‌اند  این موضوع را ثابت کنند.  و اگر این دو گزارش را مربوط به یک نفر بدانیم، آن گاه باید گفت روايت اوّل مستندتر و صحيح‌تر است. ما بی‌هیچ توضیح دیگری توصیه می‌کنیم این کتب را مطالعه فرمایید.

گاهی گفته می‌شود که از شدّت گریۀ حضرت علی اصغر، امام علیه‌السلام به سمت خیمه رفتند و ... یا گفته می‌شود حضرت زینب (سلام الله علیها) علی اصغر را آوردند و گفتند این کودک گریه‌اش قطع نمی‌شود او را آرام کنید و... که این موضوع در مآخذ ما نیامده است. ضمن اینکه به نظر من با توجّه به کلمه یتلظّی؛ نمی‌تواند صحیح باشد: کلمه تلظّی در عرب معنا و جایگاه خاص دارد که به آن نمی‌پردازم؛ امّا اگر دقّت کرده باشید، وقتی نوزاد چیزی بخواهد با گریه خواسته‌اش را عنوان می‌کند و بعد از مدّت طولانی گریه کردن که توان گریه از او گرفته شود، طفل تمام توانش را در چشمانش جمع کرده و با نگاه خود، طلب خواسته می‌کند و بعد از این مرحله؛ تلظّی می‌کند، از این‌رو به نظر می‌رسد گریه‌ها قطع شده بود چرا که توانی برای ناله زدن نمانده بود؛ نگاه‌های ملتمسانه نیز رو به پایان بود و شروع تلظّی این نازدانه؛ شورش و آتشی در خیمه‌ها افکند و عرش الهی به لرزه انداخت و در این لحظات جان‌فرسا بود که قنداقه را به امام علیه‌السلام سپردند!

و امّا روضه‌های غلط و بی‌سنـد در شهادت حضرت علی اصغر علیه‌السلام که در هیـچ یک از مآخذ ما نیامده است و نمی‌توان آن‌ها را صحیح دانست چنانچه در صفحات ۲۰۲ ، ۲۲۶، ۲۲۵، و ۲۲۲ مقتل تحقیقی بر این موضوع تأکید شده است.

۱. اینکه حضرت علی اصغر علیه‌السلام از شدّت تشنگی غش کرده بودند و وقتی صدای امام را شنیدند فریاد زدند و خود را از گهواره انداختند و ... چنانچه در صفحه ۲۰۲ مقتل تحقیقی هم آمده است این قصه اولین بار بدون هیچ استنادی در قرن سیزدهم در کتاب اسرار الشهادة دربندی تحریف شده و صحّت ندارد.

۲. روضه سخنان حضرت رباب با امام علیه‌السلام در لحظه دفن حضرت علی اصغر که از امام اجازه خواست و فرمود برای دیدارآخر با فرزند کوچکم وداع کنم و ....

۳. اینکه گفته می‌شود علی اصغر بعد از تیر خوردن لبخند زد و امام فرمودند... این موضوع چنانچه در صفحۀ ۲۲۵ مقتل تحقیقی ذکر شده است اولین بار در قرن سیزدهم بدون هیچ استنادی در مُحْرِقُ القُلوب محمد مهدی نراقی آمده است.

۴. سخنان حرمله با عُمَرِبنِ سَعد که گفت پدر را نشانه بگیرم یا پسر را و ابن سعد ...

۵. اصابت تیر سه شعبه به حضرت علی اصغر. چنانچه در صفحه ۸۵۴ مقتل جامع هم آمده است در هیچ یک از کتب قدیمی و معتبر تیر سه شعبه نیامده است؛ در صفحه ۴۵۲ وقایع الأیام نیزآمده است که تیر سه شعبه برای اوّلین بار در مقتل منسوب به ابو مِخْنَف آمده است و صحّت ندارد.

۵ . روضه نبش قبر و زدن سر حضرت علی اصغر بر نیزه. چنانچه گذشت بیشتر کتاب‌ها به دفن علی اصغر تصریح کرده‌اند؛ امّا در کتب معتبر و مرجع حتّی یک مورد هم اشاره‌ای به نبش قبر علی اصغر نکرده‌اند. این داستان ساختگی برای اولین بار در قرن سیزدهم در کتاب ریاض القدس(ص۱۰۵) با عنوان قصۀ بیل داران کربلا تحریف شده است؛ جدای از اینکه ریاض القدس جزء کتب تحریفی معرفی شده است مرحوم واعظ قزوینی این قصه را بدون هیچ سندی از کسی به نام ابوخلیق نقل می­کند که او هم موضوع نبش قبر حضرت علی اصغر را برای مختار اعتراف می-کند؛ جالب است بدانید که در قتلۀ کربلا و کسانی که مختار مجازات کرد اصلاً کسی به نام ابوخلیق وجود ندارد!!! از این‌رو در صفحه ۲۲۹ مقتل تحقیقی این موضوع جزء تحریفات معرفی شده است؛ همچنین در صفحه ۲۲۴ منتخب التّواریخ و ۱۲۷  ابصار العین آمده است که سر دو نفر بر روی نیزه نرفت: ۱. علی اصغر که خود سیّدالشهدا او را دفن کردند. ۲. حُرّ بن یزید ریاحی که عصر عاشورا اقوامش بدن او را از کربلا بردند و در بیرون از کربلا به خاک سپردند. علاّمه بیرجندی هم در صفحه ۱۴۱ کبریت احمر  نبش قبر علی اصغر و بر نیزه رفتن سر او را جزء تحریفات عاشورا دانسته و اعلام می‌دارد که چنین چیزی صحّت ندارد. به نقل یکی از دوستان اهل دل، آنچه را که سیّدالشهدا دفن و پنهان کنند، هیچ کسی قادر به یافتن آن نیست!

سالروز ولادت حضرت علی اصغر علیه‌السلام آیا صحیح است یا خیر؟؟

برای پاسخ این سوال ابتدا باید سن این نازدانه را در منابع تاریخی و مقتلی معتبر جستجو نمود تا به پاسخ صحیح دست یابیم!!  در دو کتاب در تاریخ یعقوبی ج۲ ص ۲۴۵( قرن سوم ) و تَسْمِیَةُ مَنْ قُتِلَ مَع الحُسَینِ ( ص ۱۵۰) ( قرن دوم هجری )  آمده است که آن کودک در همان روز به دنیا آمده بود. در تاریخنامه طبری ( ج ۴ ص ۷۱۰ ) یک ساله، در الطبقات الکبری (ج ۵ ص ۱۰۱) سن او سه ساله ذکر شده است،

در شش کتاب تاریخ الامم والملوک ج  ص ۴۴۸؛ الفتوح ج ۵ ص ۱۱۵؛ إعْلام الوَری ص ۳۴۷، کَشف الغُمَّة ج ۲ ص ۲۰۰؛ جلاءالعیون ص ۵۷۴؛ الاحتجاج ج ۲ ص۹۹؛ هم با کلمه « کودکی»  از او یاد شده است و هیچ سن دقیقی برای ایشات تعیین نشده است.

و در کتب تَذْکِرَةُ الْخَواص ص ۳۲۸، اللهوف ص ۱۰۲؛ مقاتل الطالبیین ص ۹۵؛ الارشاد ج ۲ ص ۱۶۱؛ الکامل فی‌التّاریخ ج ۱۱ ص ۱۸۶؛ اخبارالطوال، البِدایَةوالنَّهایة ج ۸ ص ۱۸۶؛، مَقْتَل خوارزمی ج ۲ ص ۳۷؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ج ۲ ص ۳۱۴؛ منتهی الآمال ص ۴۵۹؛ نفس المهموم ص ۳۰۶؛ بحارالأنوار ص ۴۵ ص ۴۶؛ عبارت « کودک خردسال » ذکر شده است و دو کتاب در مُثیرُالأحْزان ص ۲۵۱؛ روضة الواعظین ص ۳۰۹؛ و زیارت ناحیه مقدّسه امام زمان (عج) عبارت « کودک شیر خوار»  نام برده شده است.

همانگونه که مستحضر شدید در هیچ یک از این کتب معتبر قرن اول تا چهاردهم ذکری از شش ماهه بودن حضرت علی اصغر علیه‌السلام نشده است که نه تنها در این کتب بلکه در هیچ یک از منابع قرن اول تا چهاردهم شش ماهه بودن حضرت علی اصغر علیه‌السلام نیامده است و برای اولین بار در قرن چهاردهم یعنی بعد از کذشت ۱۴۰۰ سال آنهم بدون ذکر سند در کتاب ذخیرة الدارین (۱۴۱) مرحوم حائری سن این کودک نازدانه شش ماهه ذکر شده است و بعضی از کتب امروزی نیز این گزارش را بازنشر داده اند.

تا اینجای کار معلوم شد تصریح سن شش ماهه در هیچ کتاب معتبری تا قرن چهاردم نیامده است و بعد از ۱۴۰۰ سال از گذشت واقعه عاشورا آن هم بدون هیچ استنادی در کتابی امروزی ذکر شده است!!! اما در مورد تعیین روز دهم رجب به عنوان سالروز ولادت حضرت علی اصغر علیه‌السلام که حداکثر ۱۸ سال است رواج یافته است و قدمت این تحریف حتی کمتر از بیست سال است باید بگوئیم این قصه اولین بار در سال ۱۳۸۳( در کتاب سحاب رحمت نقل شده است ( این کتب از نظر علما و مورخین جزء کتب تحریفی شناخته شده است،)  جالب است بدانید که ایشان از قول کسی بنام علی اکبر تبریزی می نویسد که در حرم امام رضا علیه‌السلام نشسته بودیم و من حاجتی از امام رضا علیه‌السلام خواستم ناگهان فردی آمد و در گوش من گفت که در شب ۹ یا ده رجب برای ولادت حضرت علی اصغر علیه‌السلام جشن بگیر بعداً محاسبه کردم دیدم این تاریخ تا روز عاشورا دقیقا شش ماه است!!! 

حال خود قضاوت بفرمائید با چه شیوه هایی دست به تحریف و بدعت می زنند!!! جالب است بدانید در استفتاعی که از بعضی از مراجع شده است اینگونه سند سازی ها کاملا مردود اعلام شده است و در واقع آن را جزء منکرات اعلام کرده اند به عنوان مثال از حضرت آیت الله امام خامنه ای اینگونه سوال شده است که : در بعضی از هیأت‌های مذهبی مصیبت‌هایی خوانده می‌شود که مستند به مقتل معتبری نیست و هنگامی که از خواننده مصیبت از منبع آن سؤال می‌شود، پاسخ می‌دهند که اهل‌بیت (علیهم‌السلام) این‌گونه به ما فهمانده‌اند و یا ما را راهنمایی کرده‌اند و واقعه کربلا فقط در مقاتل نیست و منبع آن هم فقط گفته‌های علما نمی‌باشد بلکه گاهی بعضی از امور برای مدّاح یا خطیب حسینی از راه الهام و مکاشفه مکشوف می‌شود، سؤال من این است که آیا نقل وقایع از این طریق صحیح است یا خیر؟ و در صورتی که صحیح نباشد، تکلیف شنوندگان چیست؟ 

معظم له به عنوان ولی فقیه زمان و نائب صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه اینگونه پاسخ فرموده اند: نقل مطالب به‌ صورت مزبور بدون این‌که مستند به روایتی باشد و یا در تاریخ ثابت شده باشد، وجه شرعی ندارد  و تکلیف شنوندگان نهی از منکر است (  حضرت آیت الله خامنه ای رساله اجوبه الاستفتاات، س ۱۴۵۹و ۱۴۴۶)   

نکته مهم: وقتی مقام معظم رهبری به عنوان ولی فقیه زمان و نائب صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه در تعیین وظایف شنوندگان از عبارت نهی از منکر استفاده می‌کنند می‌توان نتیجه گرفت شاید خواندن روضه های غیر مستند نه تنها ثوابی ندارد بلکه یک کار غیر شرعی و منکر محسوب می‌شود که شنوندگان وظیه نهی از منکری را دارند.