بصیرت مداحی

حضرت آیت الله جوادی آملی در درس اخلاق خود در روز شنبه اظهار كرد: مداحان عزيز كه در خدمت اهل بيت(س) هستند اين گوهر را درست حفظ كنند؛ در حرم دل، جز ولاي خاندان اهل بيت (س) چيزي را راه ندهند، حرف‌هايي كه از عظمت و جلال و شكوه اينها مي‌كاهد، نگويند.
آيت الله جوادي آملي افزود: چون وصيت وجود مبارك سيدالشهدا در ظهر عاشورا به زينب كبرا و ساير بچه‌ها اين بود كه ما خاندان كرميم، بنابراين مبادا حرفي بزنيد كه از جلال و شكوه خاندان ما بكاهد؛ مبادا مداحي براي اينكه گريه بيايد، حرفي بزند كه از عظمت اهل بيت (س) بكاهد كه اين گريه و اشك، گريه و اشك كاذب خواهد بود.

حضرت آیت الله امام خامنه ای در دیدار مداحان سراسر کشور با ایشان در ساروز ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها در سال ۱۴۰۱ مداحی را یک هنر ترکیبی خوانند که لازم است مداحان تمامی این هنرها دقت لازم را داشته باشند تا مداحی مناسب ارائه دهند؛ ایشان افزوند: مدّاحی، امروز، یک هنر ترکیبی است. «هنر است» یعنی زیبایی است؛ هم زیبایی است، هم زیباسازی است. شما چند هنر را با هم جمع کرده‌اید که مجموع اینها میشود مدّاحی؛ ۱ـ  صدای خوش ۲ ـ شعر خوب، از لحاظ شعری ۳ ـ آهنگ خوبِ البتّه هر کدام از اینها یک خصوصیّاتی، شرایطی، حدودی دارد که بعضی از آنها را عرض می‌کنم. ۴ ـ  مضمون خوب، محتوای خوب؛ چون شعر خوب یک مسئله است، محتوای خوب یک مسئلۀ دیگر است. ممکن است یک شعری خیلی خوب باشد، امّا محتوای آن‌چنان برجسته‌ای نداشته باشد یا محتوای درستی نداشته باشد؛ یعنی در محتوا اشکال باشد. ما در شعرهای بسیار خوبمان از این‌جور شعرها داریم که شعر خوب است، امّا محتوا بی‌اشکال نیست؛ من یک شعری را از صائب یادداشت کرده بودم که بخوانم؛ می‌گوید:

حضرت آیت الله امام خامنه ای در دیدار مداحان سراسر کشور با ایشان در ساروز ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها در سال ۱۴۰۱ لزوم توجه ویژه مداحان و انتخاب آهنگ‌های صحیح در مداحی‌ها را گوشزد فرمودند.  معظم له می‌فرمایند: من مخصوصاً بنا داشتم، یعنی در یادم نگه داشتم که این را به شما مدّاح های عزیز بگویم. آهنگ مفهوم دارد، معنا منتقل می‌کند؛ یعنی شما اگر چنانچه یک آهنگی را اجرا کنید که لفظ هم نداشته باشد ــ‌ مثلاً بعضی‌ها با حنجره‌شان آهنگ تولید می‌کنند یا بعضی با این وسایل و سازها آهنگ ایجاد می‌کنند ــ‌ زبان ندارد، امّا معنا دارد، معنایی را منتقل می‌کند؛ آهنگ این‌جوری است. یک آهنگ هست که شجاعت را القا می‌کند؛ این آهنگی که ایشان می‌خواند «ای لشکر صاحب‌زمان آماده باش، آماده باش»، اگر این کلمه را هم نخوانند، این لحن، لحن آماده‌سازی است. یک آهنگ هست که افسردگی می‌آورد، افسرده می‌کند انسان را، مأیوس می‌کند انسان را؛ اینها فرق می‌کند. یک آهنگ هست که انسان را به گناه می‌کشاند؛

 بپردازیم به مسئلۀ مدّاحی؛ مدّاحی یک پدیدۀ هنری ویژه و منحصربه‌فرد است که ما هیچ جا شبیه این نداریم. البتّه در کشورهای غربی و غیرغربی، کنسرت و جلسات مانند آن دارند امّا با مدّاحی زمین تا آسمان فرق دارد. اداره کردن هیئت، اداره کردن مدّاحی، یک چیز فوق‌العاده‌ است؛ خوشبختانه بهترین و بیشترین نمونه‌اش هم در کشور ما است؛ البتّه در بعضی از جاهای دیگر هم اندکی کمتر از اینجا وجود دارد لکن خوشبختانه نمونۀ عالی آن در کشور ما است. این جامعیّت، این نفوذ رسانه‌ای، این رواج اجتماعی و مردمی که این هنر ویژه دارد، در هیچ جای دیگر به این شکل وجود ندارد.

مقام معظم رهبری در دیدار رسانه ای با مداحان در سالروز ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها ( ۱۳۹۹) نکات مهم و حائز اهمیتی که باید در مداحی ها و هیات ها به آن توجه شود را به مداحان توصیه نمودند و فرمودند: من چند توصیه به مداحان عزیز دارم:

۱) جدّیّت در فرهنگ‌سازی، ترویج و گستردن مبانی فکری و فرهنگی اسلام: توصیۀ اوّل این است که این وظیفۀ بزرگ و سنگینی را که عرض کردیم، جدّی بگیرید؛ وظیفۀ فرهنگ‌سازی، وظیفه‌ی ترویج، وظیفۀ گستردن مبانی فکری و فرهنگی اسلام را جدّی بگیرید؛ این بسیار مهم است؛ اساس کار شما این است؛ محور کار را این قرار بدهید. این توصیه‌ی اوّل که فکر و پند و معرفت و بصیرت را با همین ابزارِ هنریِ برجسته منتشر کنید، با مهارتهایی که هر کسی بالاخره ابتکاراتی دارد و مهارتهایی دارد که به کار می زند.

یکی از چیزهایی که در این مجالس باید حتماً به فضل الهی دنبال بشود، مسئلأ سبک زندگی اسلامی است؛ من می خواهم خواهش کنم که برادران عزیز در مطالعات خودشان، در پیگیری‌های خودشان روی مسئلۀ سبک زندگی ائمّه (علیهم ‌السّلام) و سبک زندگی اسلامی کار کنند؛ شعرای متعهّد و برجستۀ ما این را به هنر شعر مزیّن کنند و در مجالس خوانده بشود تا فرهنگ‌سازی بشود. اگر بخواهیم سبک زندگی را به صورت درست در مقابل موج جبهۀ دشمن به حالت اسلامی برگردانیم، راهش این است؛ یعنی فرهنگ‌سازی باید بشود. ببینید شما در زیارت عاشورا می خوانید: اللَهُمَّ اجعَل مَحیایَ مَحیا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد وَ مَماتی مَماتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد؛ خب محیا یعنی چه؟ محیا یعنی زندگی من را شبیه زندگی آنها قرار بده؛ یعنی سبک زندگی؛ ما این را می خواهیم؛ این را از ما خواسته‌اند که بگوییم و بخواهیم و انجام بدهیم. این مسئلأ سبک زندگی باید دنبال بشود.

 رهبر معظم انقلاب در دیدار سالانۀ خود با مداحان کشور فرمودند: در مداحی ها چه‌کار کنیم که این منطبق با رضای الهی بشود؟ دو چیز داریم: یکی قالب؛ یکی محتوا. قالب خیلی خوب است، مدّاحی یک شیوه‌ی کار هنری مخصوص خود است؛ سعی کنید این شیوه‌ی کار را با شیوه‌های خواندن هنریِ دیگر مخلوط نکنید. این‌جور نباشد که ما شعری در مصیبت یا در مدح بخوانیم، امّا قالب این شعر فرض کنید که، قالب یک ترانه‌ای باشد که فلان آدمِ دور از دین و دور از معنویّت و دور از این حرفهایی که شما می‌زنید دارد زندگی می‌کند و غرق در مادّیّات و فساد است [خوانده]؛ این را مراقبت کنید، این چیز مهمّی است. آنچه خدای متعال به شما داده -یعنی صوت خوش، حنجره‌ی گرم، ذهن مناسب، انگیزه- یک نعمت است؛ این نعمت را باید شکرگزاری کرد.

رهبر معظم انقلاب در نیمۀ رمضان سال ۱۳۹۵ در دیدار با جمعی از شاعران برجستۀ کشور ویژگی های لازم برای هر شعر ؛ و انتظارات خود از شاعران را اینطور بیان فرمودند:

۱ـ شعر باید دارای مفاهیم امام شناسی باشد نه اینکه فقط برای گریاندن باشد: خب، بعضی از شعرای ما  انصافاً خوب شعر می‌گویند؛ شعرهای مضمون‌دار خوب راجع به ائمّه (علیهم‌السّلام) -چه مراثی‌شان، چه مدایحشان، چه مناقبشان- و خیلی حرفهای خوبی در شعرهایشان هست لکن بعضی هم نه. کاری کنیم که شعرهای آئینی یک مجموعه‌ای از معارف ائمّه باشد؛ یعنی وقتی‌که این شعر را شمادادید به مدّاح و فرض کنید این را در جلسه خواند، این به‌قدر چند منبر خوب -که همین‌جور هم هست- اثر بگذارد. یعنی اگر واقعاً مضامین خوب باشد. اگر شعر خوبی باشد، چون از شیوه‌ی هنری استفاده می‌شود به‌قدر چند منبر خوب اثر می‌گذارد؛ اگر نه، شعرش همین حرف های

من جمله‌ی اوّلم به شما برادران عزیز این است که در مدح این بزرگواران - چه حضرت زهرا (سلام الله علیها)، چه ائمّه‌ی هدا (علیهم السّلام) - حتماً از مباحث کاربردی‌ای که در زندگی اینها هست استفاده بشود. مسئله‌ی مدّاحی در کشور ما یک پدیده‌ای است؛ شبیه این را ما در هیچ جای دیگری نداریم.این پدیده درخورِ کار علمی است؛ یعنی واقعاً جا دارد دانشجویان ما، اساتید ما، محقّقین ما بنشینند و روی این پدیده فکر کنند، کار کنند؛ هم تفسیر و تحلیل کنند، هم راه‌های علمیِ گسترش این را به ما نشان بدهند و یاد بدهند. ما در واقع دستِ‌کم گرفتیم این پدیده را؛ خیلی پدیده‌ی مهمّی است.

*خب، حالا شما به‌عنوان مدّاح وقتی می‌خواهید راجع به فاطمه‌ی زهرا (سلام الله علیها) صحبت کنید، اینها (معارف اهل بیت علیهم السلام) را باید بگنجانید در بیاناتتان، در شعرتان، در مدیحه‌تان. بله، مقامات معنوی ائمّه (علیهم السّلام) و فاطمه‌ی زهرا (سلام الله علیها) وقتی گفته می‌شود

موضوع مشغله‌ی شما و کار شما و همّت شما عبارت است از مدح اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) و بصیرت‌افزایی و بیدارگری مستمعین؛ بالاترین چیزها است، خیلی باارزش است، از این ارزش استفاده کنید. بحمدالله جمعیّت مدّاحها هم زیاد است؛ حالا این جماعتی که امروز اینجا تشریف آوردید که جماعت قابل توجّهی است لکن تعداد خوانندگان مدّاح در سرتاسر کشور بیش از اینها است؛ تعداد در همه‌جا بحمدالله خیلی زیاد است؛ افرادی هستند که علاقه‌مندند و به این کار میپردازند؛ به ‌هرحال این یک رسالت بسیار مهم است، به این رسالت باید اهمّیّت بدهید. البتّه نقش مهمّی هم شعرا ایفا می‌کنند؛ شعرا که شعر را می‌سازند نقش مهمّی را ایفا می‌کنند؛ منتها شعر بدون اجرای خوب تأثیرش کم است و شما که آن اجرای عالی را، اجرای خوب را انجام میدهید، آن‌وقت تأثیر می‌گذارد.

یک نکته‌ی دیگری که خوشبختانه امروز در جامعه‌ی مدّاح تا حدود زیادی رواج دارد، توجّه به مسائل جاری روز است که خب امروز اینجا شنیدید در بخش های مختلفی راجع به مدافعین حرم و مسائل جاری روز؛ اینها خیلی مسائل مهمّی است، اینها مسائل اساسی‌ای است؛ نباید خیال کنیم که اینها از حیطه‌ی تدیّن ما خارج است. پیغمبر اکرم که سیّد خلق عالَم است و برتر از این بزرگوار هیچ موجودی را خدای متعال نیافریده است، در زمینه‌ی مسائل جاری سیاسیِ کشورش - همان کشوری که آن روز وجود داشت و کشور کوچکی بود - نمی‌نشست فقط احکام نماز و روزه و توجّه و عبادت و نماز شب را به مردم یاد بدهد؛ نه، در همین مسجد مردم را جمع می‌کرد، آنها را به جهاد دعوت می‌کرد، آنها را به وحدت دعوت می‌کرد، آنها را به آگاهی در مقابل دشمن دعوت می‌کرد؛ همین حرفهایی که امروز برای من و شما مطرح است. مسائل روز مسائلی نیست که بشود از آن صرفِ‌نظر کرد.

منصب مداحی اهل بیت علیه‌السلام افتخاری است که نصیب هر کسی نمی‌شود و این منصب یکی از جایگاه های کهف الوری ائمه است که اگر بتوانیم مخلصانه و بی ریا به خدمت بپردازیم همیشه در این سایۀ امن الهی باقی خواهیم ماند و از هرگونه آسیب و گزندی در امان خواهیم بود، اما شیطان رجیم همواره سعی کرده به طرق مختلف ما را از این سایۀ امن الهی خارج کند؛ که یکی از راه های آن؛ خدشه وارد کردن به اخلاص مداحان گرانقدر است. متأسفانه بعضی از مداحانی که آشنائی کافی با احادیث ائمه و احکام و نظرات مراجع ندارند فریب شیطان را خورده و گاهی مواقع با تعیین مبلغ برای مداحی خود به ساحت مقدس مداحی خدشه وارد کرده و موجب رنجش مردم و حتی گاهی مواقع موجب بدبینی آنها به این نوکران مخلص اهل بیت علیه السلام  می‌شوند.

یکی از آفات و آسیب های جدی که امروزه متاسفانه در مداحی و مجالس اهل بیت و هیئات مذهبی عامدانه یا غافلانه رایج شده و دیده می شود؛ ورود موسیقی های نامناسب و آهنگ ها و سبک های مبتذل به وادی فرهنگ حسینی می‌باشد. از آنجایی که آهنگ و سبک شعر هم به اندازه خود شعر در فهم مضامین و همچنین سبک، معرفت نسبت به اهل بیت تاثیر بسیار زیادی دارد نمی‌توان مدعی شد که با استفاده از این سبک ها و آهنگ ها که خود غیر مشروع و مبتذل هستند می‌توان به نتیجه مطلوب رسید. کسب معرفت و شناخت شان اهل بیت معنویت می‌خواهد. مطمئنا اگر مداح رضای خدا را در نظر داشته باشد به روش هایی که جنبۀ غیر دینی دارد دست نمی‌زند، مگر نه اینکه عالم محضر خداست و نباید در محضر خدا گناه کرد و چه گناهی بالاتر از اینکه سبک های غربی و مبتذل را به هیئت های مذهبی و دینی بکشانیم. پس واضح است که این کار به جای معرفت افزایی ظلمت اخذایی دارد. 

بی شک مداحی نیز همچون بسیاری از امور دیگر دارای آدابی است که رعایت این آداب نشانگر علم و بصیرت مداح است؛ چنانچه عدم توجه و رعایت این نکات در نقطة مقابل آن قرار دارد، از این پس بنا به دستور قرآنی وَ ذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرى‏ تَنْفَعُ الْمُؤْمِنينَ در هر شماره نکاتی را جهت یادآوری اول برای خویش و در مرحله بعد برای شما بزرگواران ذکر می‌کنیم و رجاء واثق داریم که مرضی رضای حضرت دوست قرار گرفته و مثمر ثمر واقع شود.

۱ـ پرهیز از ذکر حرف های کم محتوا و پرداختن به مفاهیم والای اهل بیت: در تبیین این نکته مهم مقام معظم رهبری می‌فرمایند: از حرفهای کم محتوا و ظاهر عشق و عاشقی که ته آن هیچ چیز نیست، دوری کنید. از مفاهیم حسینی، از مفاهیم اسلامی، از صبر، ازجهاد، از تقوا، از پارسایی و راه های زندگی ( اهل بیت) در شعرها استفاده کنید و آنها را بخوانید.

بصیرت داشتن : بی شک داشتن بصیرت در هر کاری اولین پیش نیاز پرداختن به آن حوزه است چرا که اگر بصیرت نباشد دچار گمراهی و انحراف خواهیم شد و در این میان منصب مقدس مداحی بیش از هر چیزی نیاز به بصیرت دارد و بهرمندی از آن  موجب رستگاری می‌شود چنانچه امام باقر علیه‌السلام در حق حضرت عباس علیه‌السلام می‌فرمایند : تَرحَمَ اللهُ عَمّیَ العَبَّاس انَّهُ کَانَ نَافِذَ البَصیرَه، اما متأسفانه گاهی دیده شده بر اثر غفلت دچار افکار و افعالی می‌شویم که فرسنگ ها با عقل و منطق فاصله داریم تا چه رسد به داشتن بصیرت که از جمله مصادیق آن هنجار شکنی ها و انجام اموری که وهن دین است و همچنین اختلاف افکنی بین مسلمین است که بی شک نسخه اصلی این کارتوسط دشمن پیچیده شده و عده ای جاهلانه مجری نقشه های شوم دشمنان قسم خوردۀ اسلام شده اند از همین رو رهبر معظم انقلاب در آخرین دیدار خود با مداحان سراسر کشور در سال ۱۳۹۳ ضمن تأکید بر رعایت این اصل می‌فرمایند: